"Mimarlık yetenek işidir. Yeni projelerin çoğu çirkin ve mimariden yoksun" diyen Aykut Karaman'a göre, 150 metrekarelik lüks bir daire, arsa bedeli hariç 40 bin dolara mal oluyor.
İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü'nden mezun olduktan sonra, 1983'te ABD Philadelphia'daki Pennsylvania Üniversitesi'nde doktorasını tamamlayan kentsel tasarım uzmanı Profesör Doktor Aykut Karaman, "Kentsel dönüşüm yıkıp yeniden yapmak değil, değerleri keşfedip tekrar kullanıma açmaktır" diyor. Hâlâ Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniveristesi'nde Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Öğretim Üyesi olarak görev yapan Karaman, talep fazla diye çirkin konut üretilmesinden şikayetçi.
Mimar olmaya nasıl karar verdiniz?
Lisede karar verdim. Resme yeteneğim vardı. Hangi konularda iyi olduğumu, kapasitemi ölçtüğümde mimarlığa bir eğilimim, yeteneğim olduğunu gördüm. Güzel Sanatlar Akademisi'nde okuyarak mimar olmak istedim. 73'te mezun olup devlet bursuyla Amerika'ya gittim. Pennsylvania Üniversitesi'nde Mimarlık Bölümü'nde doktora yaptım. Amerika'nın tanınmış mimarları hocam oldu. Böylece ufkum da açıldı. 84'te dönünce tekrar eski kurumuma, Mimar Sinan Üniversitesi'ne geldim. Mesleğimi çok seviyorum. Dünyaya tekrar gelsem yine mimar olurdum.
İstanbul'u mesleki açıdan nasıl değerlendiriyorsunuz?
30 yılda dünyanın birçok yerinde 70 şehre gittim; İstanbul en güzeli. Doğal güzellikleri, tarihi zenginliği ile böyle bir kent yok. Kentsel tasarım eğitimi için de ideal bir ortam. Laboratuar gibi. İnanılmaz zenginlikte bilgi ve belge sunuyor. Tarihsel, mimari ve görsel birikimi fazla. Bunu okumanın deneyimlerini elde edecek şansta mimarlık öğrencileri. Temel özellikleri taşıyan bu bölümlerin dışına çıkınca bozulmalar var tabii.
Kentsel dönüşüm nedir ve bunu zorlaştıran etmenler neler?
Kentsel dönüşüm yıkıp yeniden yapmak değildir bana göre. Değerleri keşfedip tekrar kullanıma açmadır. Zengin konut stoğu var bu şehirde; Zeyrek'te, Cihangir'de, Galata'da, Üsküdar'da... Buralar elden geçmeli. Kıymetli evlere yeni yaşam kazandırılmalı; fonksiyonlar verilmeli. Özellikle tarihi kesimlerde var böyle yapılar. Yeni bir dünya yaratmak yerine iyileştirme yoluna gidilmeli. Bunu planlamayla denetleyemedi İstanbul. Çünkü, göç gibi şehrin dışında sorunlar da var. Ülkenin politikaları çok önemli. Son 50 yıldaki aflarla gecekondulaşma meşrulaştırıldı. Bu yanlış. 2000'lerden sonra yavaş yavaş toparlamaya başladı şehir. Göçte de Anadolu'da yeni merkezler oluşmasıyla yavaşlama oldu. Ancak şimdi gecekondulaşma niteliksiz konut üretimine doğru kaymaya başladı. İstanbul'un sorunlarının çözümü çok uzun bir araştırma konusu. Plan, düzenlemek için sadece bir araç. Yeni bir master plan çalışması da başladı zaten. Ama İstanbul kuzeye doğru büyümemeli artık. Çok hassas bir bölge orası, yapılaşmasını durdurmak lazım. Orman alanları ve su havzaları var. Yapılan planlar da bunu koruyor. Göç, yeni politikalarla nispeten ortadan kalkıyor.
2 yıl sonra durum değişir bu kadar ev yapılmaz
Konut fiyatlarının yüksek olduğu konuşuluyor. Sizce de öyle mi?
Konut inşa ederken hangi sosyal gruba hitap edildiği tespit edilmeli. Plansal çeşitlilik olmalı. Büyüklük de abartılı olmamalı. 200 metrekarede kim oturacak? Orada oturabilecek insan sayısı belli. Aşırı bir mekan tüketimi var. Ama bu maalesef kültürel olarak kodlanmış. Tipik Türk ailesi 3 oda 1 salon ister. Sosyal profiller dikkate alınmıyor. Metrekarelerin 150 civarında olduğu ve fiyat olarak da 150-200 bin doları geçmeyen konutlar yapılırsa furya sürer. Orta tabaka ancak bunun altından kalkar. Konutta maliyeti artıran arsa fiyatı. Gelişmiş ülkelerde devlet altyapılı arsalar üretiyor. Bizde bu yok. Altyapısız arsa el değiştirebiliyor. Fiyatlar da şişik. Arsa fiyatı hariç bir dairenin metrekaresi 300 dolara mal olur. 150 metrekarelik lüks denecek bir dairenin maliyeti de yaklaşık 40 bin dolardır.
Konutta yaşanan canlanmayla inşa edilen yeni yapılar nasıl sizce?
Fazla sürmez. Çok hızlı giden bir furya. Piyasadaki talebe cevap vermeye yönelik çirkin, yaşam tarzları sunmayan, yerleşme kültürü açısından bir şey ifade etmeyen konutlar çıktı. Ürünler kalitesiz. Teknisyenin yapabileceği şeyler; mimari literatürüne girmez. Batı bu deneyimleri yaşadı. 2. Dünya Savaşı'ndan sonra hızla konut üretildi, yanlışlar yapıldı. Çoğu yıkıldı. Özdeşleşilebilecek konut tipine yöneliyorlar şimdi. Yapılan blok kutular kentsel tasarım, yeni ketleşme ilkeleri açısından yetersiz. 2 yıl sonra durma noktasına gelip aşağı gider durum.
Mimarlık yetenek işi
Türkiye'de iyi mimarları kimse tanımıyor. Halkla ilişkilerin yapan biri olması gerek markalaşmak için. İş o noktaya geldi. Yetenekli, bilgi birikimi olan mimarları bir araya getirecek bir mekanizma oluşması gerek. Tanınmaları için... Yeteneklerini gösterebilecekleri platformlar sağlanmıyor Türkiye'deki mimarlara. Mimarlık yetenek işidir. Türk'ü, Alman'ı, Çinli'si olmaz bu işin. Dünya görüşü ve yaşam tarzıdır mimarlık. Önemli olan bunları sergileyebilecek fırsatlar yaratılması. Mimar Sinan neden Mimar Sinan oldu? Arkasında koskoca imparatorluk bütçesi vardı. Kaliteli mimarlar fırsat yakalayamıyor. Bu bir iletişim işi.
Kapalı site izole eder
Kapalı siteler tamamen ayrı bir konu. Çok zengin. Sosyal izolasyon var. iki grup oluşuyor, sitenin içindekiler ve dışındakiler. Aralarında bir gerilim yok bunların ama iletişim de yok. Bu da bir sorun. Belli gelir grupları tercih ediyor bunları. Nedeni de güvenlik, bahçe gibi detaylar. Beklentileri var insanların. Kenti kent yapan biçimsel özellikleri bilmeyen insanların elinde şu an bunlar. Birbirinin aynı olan 2 bin tane villa yapıyorlar mesela.