Bir taslak üzerinden yeni bir şehir inşa etmek bilgisayar oyunu oynamaya benzemez. Çünkü sanal alanda belirmeyen problemler gerçek dünyada ortaya çıkabilir; aşırı özgüvenli diktatörler, gururlu mimarlar, bürokratik sorunlar ve en iyi toprakların iskan edilmiş olduğu gerçeği gibi. The Guardian tarafından hazırlanan çalışmaya göre, dünya çapındaki birkaç şehir planlama projesini inceledikten sonra, yeni bir şehrin nasıl inşa edileceği konusu açıklık kazanıyor.
1. Adım: Lokasyon belirlenmeli
Başlamadan önce bir mekana ihtiyaç var. Çöller, işlenmemiş ormanlar ve boş adalar bu anlamda en uygun yerler. Çünkü yatırım bütçesi terk edilmiş endüstri bölgelerindeki zehri arındırmak, kenar mahallelerdeki yolları düzlemek ya da atadan kalma toprak sorunlarıyla savaşmak gibi sorunlara harcanmamalı.
Örneğin Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman, son zamanlardaki vaktini çölde yapacakları yeni şehir için ayırıyor. 250 bin kişinin 14 bin hektar üzerinde yaşayacağı şehir olan Saihoon tamamlandığında, 19 yerleşim bölgesi, 50 okul, 40 spor merkezi, alışveriş merkezi, çarşı yerleri ve 7 bin hektarlık meyve bahçesine sahip olacak. Mısır’ın yeni şehri de Kahire’nin doğusuna, kum üzerine inşa edilecek. Aynı zamanda Ekvator Ginesi Devlet Başkanı Teodoro Obiang, ormanın içindeki yeni başkenti olan Oyala’yla ilgileniyor. Kristal Ada’nın ise Rusya’da Moskova yakınlarında bir nehir kenarına inşa edilmesi planlanıyor.
Eğer bir çöl ya da boş bir toprak bulunmuyorsa, bu alan yaratılabilir. Örneğin Güney Kore’de Seul’e yakın yeni şehir Songdo, Sarıdeniz’den ıslah edilen topraklar üzerinde inşa edildi. 1960’ların başında, Buckminster Fuller’ın hayal ettiği ve bir milyon insana ev sahipliği yapacak devasa yüzen bir pramid olan proje ise, Japonya’nın toprak sorununun bir kısmına çözüm bulması için tasarlanmıştı ama hiçbir zaman inşa edilmedi.
Lusail City
2. Adım: Su altyapısı sağlanmalı
Bir şehrin en büyük sorunlarından biri sudur. Bu çok basit görünebilir ama Fatehpur Sirki şehrini göz önünde bulundurmak gerekir. Babür İmparatorluğu’nun hükümdarı Ekber, başkent olması planlanan şehrin inşasına 1569’da başladı. 15 yıl sonra, kraliyet sarayı, haremler, camiler ve özel alanlar inşa edildi. Hepsi kızıl kumtaşından yapıldı. Bittikten kısa süre sonra ise Ekber su yeterizliğinden dolayı şehri terk etti.
Bugün, Ramallah’a yakın bir yerde, Filistinliler için inşa edilen ilk İsrail şehri olan Rawabi de benzer bir soruna sahip. 2011’de çalışmalar başladı ve tamamlandığında, 40 bin rezidansa sahip olması planlıyor. Aynı zamanda sinemalar, alışveriş merkezleri, restoranlar, yürüyüş yolları, ofis blokları, konferans merkezi ve cafeler bulunacak. Ama binaların, ülkenin su şebekelerine bağlanmasıyla ilgili müzakerelerin başarısızlığı nedeniyle yakın zamana kadar binalar boş halde bekliyordu.
3. Adım: Ekonomik açıdan gerekli miktar sağlanmalı
Yine bu da çok basit görünebilir ama daha yarısında nakit sıkıntısı yaşanan projeler var çünkü çok öenmli miktarlarda yatırımlar gerekiyor. Örneğin Rawabi şehri için 1 milyar dolar harcandı. Yatırımın üçte biri özel bir Filistin şirketi olan Massar International ve kalanı ise Katar’dan tanzim edildi.
Oyala şehri ise, yakıt, kereste ve gaz gelirleri tarafından finanse edilen ve Africa’nın en uzun hizmet veren diktatörünün multi-milyar dolarlık oyuncağı olarak tanımlanıyor. Ekvator Ginesi, Aşağı Sahara’nın en büyüküçüncü yakıt üreticisi ve paranın çoğu kütüphane, golf sahası, lüks otel ve başkanlık villasının yer alacağı yeni başkent için harcanıyor.
Mısır’daki Kahire’nin yerine yeni başkent olması planlanan isimsiz şehrin bir bölümü ise iş adamı Mostafa Madbouly tarafından finanse edilecek. Ancak daha fazla paraya ihtiyaç var ve bu yüzden yatırımcılar şehre davet edildi. Şehrin 45 milyar dolara yapılması planlanıyor.
Mısır
4. Adım: İstihdam yaratılmalı
Eğer yeni yapılacak şehir ekonomik olarak sürdürülebilir olacaksa, istihdam alanları yaratılmalı. Örneğin planlanarak inşa edilen şehirlerden olan Yeni Delhi, Ottowa, Canberra, Abuja, Brasilia gibi şehirler, eksik yönlerine rağmen, istihdam olanakları ve ekonomik kalkındırma imkanları açısından ulusal bir yöneti merkezi haline geliyor.
Örneğin, Hindistan’da planlanan 100 akıllı şehirden ilk üçü de, hükümet tarafından amaçlanan global üretim ve ticaret merkezi amacına uygun olarak Delhi-Bombay Endüstriyel Koridoru’nun bir parçası olacak. Maharaştra’daki Lavasa şehrinde ise animasyon ve film stüdyoları, yazılım şirketleri, biyoteknolojik laboratuarlar, avukatlık ve mimarlık fimaları yer alacak.
5. Adım: Bölgenin yerlileri uzaklaştırılmamalı
Lavasa’daki geliştiriciler yerel çiftçilerin topraklarını en aşağı fiyattan satmakla ve milyonlarca ağacı kesmekle suçlandılar. İnsan hakları aktivistleri 5 bin yerlinin ayrılmaya zorlandığını raporladı.2010’da Hindistan Çevre ve Ormanlık Bakanlığı ise, ihlal edilmiş çevre yasaları nedeniyle Lavasa’daki yapılaşmanın sona ermesini emretti.
6. Adım: Toplu taşıma imkanı sağlanmalı
Narendra Modi’nin Hindistan için planladığı 100 şehrin hepsinde toplu taşıma bulunuyor; banliyö trenleri, bisiklt alanları, metro sistemi gibi. Dijital park ölüm cihazı gibi akıllı ulaşım sistemleri de kullanılabilir. Yani bir park alanı boşaldığında mesaj atan ya da ulaşımın gerçek zamanlı ölçümünü yapan, trafikle ilgili veri sağlayan, tren ya da otobus seferlerinin bulunduğu cihazlar. Örneğin Helsinki, herne kadar planlanmış bir şehir olmasa da toplu ulaşım konusunda örnek alınabilir. Helsinki’d yakında özel araçlar kullanılmayabilir.
Örneğin, Fosters + Partners tarafından tasarlanan ve Abu Dhabi Future Enerji Şirketi tarafından hayata geçirilen Masdar şehrinde arabalar yasaklandı. Benzer şekilde, 1 milyon kişiye ev sahipliği yapacak olan Dubai’deki Ziggurant Piramidi’nde özel arabalar gereksiz hale gelebilir Oradaki toplu ulaşım sistemi yatay ve dikey olarak planlanıyor ve özel araçtan daha efektif hale geliyor.
7. Adım: Atık sorununa çözüm bulunmalı
Çöp kamyonlarının, kokmuş konteynerlerin bulunmadığı şehirler tasarlanmalı. Örneğin, Katar’daki Lusail Şehri’nde çöpleri taşımak için hava basınçlı tüpler kullanılması planlanıyor. Güney Kore’deki Songdo’da da sokaklarda çöp kamyonu yok. Bütün çöpler yeraltındaki tünellerden, dezenfekte edilen atık arıtma merkezlerine gidiyor.
Lavasa
8. Adım: İnternet şebekesi kurulmalı
Kablolarla, optik liflerle ve internet ağlarıyla bağlanan altyapı, yüksek teknolojili bir şehir için çok temel bir ihtiyaç. Eğer gerçekten teknolojik bir şehir yaratılması planlanıyorsa, çok fazla fiber optik kablo döşenmesi gerekecek. Çünkü sadece internete hızlı ulaşım imkanı dışında, şehrin bütün sisteminin de hakkıyla çalışması için buna ihtiyaç olacak.
9. Adım: Şehir parkları ve kültür merkezleri bulunmalı
Parkları unutmamak gerekiyor. Lavasa, “Yeni Şehircilik” anlayışına uygun olarak inşa edilen ilk Hindistan şehri. Yürünebilir alanların, iş alanlarıyla ve konut binalarıyla bir arada olabildiği, yeşil alanların korunduğu bir şehir. Songdo ise bir şehir parkının etrafından planlandı. Böylelikle orada yaşayan herkes iş bölgesine giderken buradan yürüyebilecek. Mısır’ın yeni şehri de New York’taki Central Park’ık iki katı büyüklüğündeki bir parka sahip olacak.
Ayrıca yeni yapılacak şehirde kültürel alanların da tasarlanması gerekiyor. Çünkü alışveriş ya da spor merkezleri yaşanabilir bir şehir yaratmak için yeterli olmayabilir. Abu Dabi, tüm parasını Saadiyat Adası olarak adlandırılan bir kültür şehrine yatırdı.
10. Adım: Bilanço hesaplanmalı
2008’de Norman Foster’ın Moskova’da tasarladığı Kristal Ada şehrinin planlarına göre, şehrin merkezi dünyanın en uzun binası olacaktı. 450 metre yüksekliğinde içinde otel odalarının, tiyatroların, sergi alanlarının apartman ve okulların olduğu bir bina. Foster bu proje için, “Kristal Ada dünyadaki en hırslı proje ve 40 yıllık tarihin kilometre taşını temsil edecek” demişti ama ekonomik kriz projenin önüne geçti.
11. Adım: Proje çalışanlarına saygılı davranılmalı
Katar’daki Lusail şehrinde çalışan Nepal göçmenleri, işverenlerinin onları çok uzun saatler sıcak altında çalışmaya zorladıklarını ve kaçmamaları için ücretlerini vermediklerini söylüyor. Uluslararası Ticaret Birliği Konfederasyonu ölçümlerine göre 2022’ye kadar Katar’da 4 bin işçi ölecek. Bu durum insan hakları gözlemcileri tarafından modern kölelik olarak adlandırılıyor.
12. Adım: Yeni şehrin sakinleri eğitilmeli
Çin’de yeni şehir olan Kangabashi’deki yeni şehir sakinleri, giriş bilgisi formatındaki bir listeyle karşılandı. Bu broşürde, “tükürme, çöpleri yere atma, yüksek sesle müzik dinleme” gibi cümleler yer alıyordu. Böyle bir broşür şehirde yaşamanın ne demek olduğunu bilmeyenler için faydalı olabilir.