İsmini yitik krallardan alan, güneşin nazlanarak battığı ve rakının balıkla en iyi arkadaş olduğu yer... Balık kokusu, yosun kokusu, poyrazı, lodosu ve yakamozuyla, Karadeniz’in en büyük tarihi kenti, Karadeniz’in Efes’i Tios antik kentinin üzerine kurulmuş küçük bir sahil kasabası Filyos. Dokunulmamışlığı, kirlenmemişliği bir yana, yalnızca güneşin batışını izlemek bile, Filyos’u unutamamanıza sebep olabilir. Aslında olabilirdi, ta ki sermaye Filyos’u hedef seçene kadar.
Gözlerden uzak kaldığı için yakın zamana kadar rantın ulaşamadığı Filyos, artık ulaşılamaz değil. Kasaba halkı bugüne kadar, 1949 yılında açılan Filyos Ateş Tuğlası Fabrikası’nın istihdamı ile geçimini sağlıyordu. Bir zamanlar, bine yakın işçiye ekmek veren fabrikada, yapılan özelleştirmenin ardından işbaşına gelen kötü yönetimler önce üretimi sonra istihdamı azalttı. Uzun zaman maaşlarını dahi alamayan işçilerin çoğu, tazminatsız bir şekilde işten atıldı. Bugün, 100 kadar kişinin çalıştığı, kapanma ile yüz yüze kalan fabrikadan umutlar kesilirken sermaye de yoluna devam etti. Denize 100 metre uzaklığındaki, tek katlı evlerin ve geniş bahçelerin bulunduğu fabrika lojmanları, sermayenin en çok göz diktiği alan oldu. Lojmanların bulunduğu arsanın bir bölümü Devrek menşeli Bükrü İnşaat’a satıldı. Bükrü İnşaat lojmanların büyük bir bölümünü yıktı ancak fabrikanın aynı zamanda Tios antik kenti üzerine kurulmuş olması nedeniyle, çetin mücadeleyle karşı karşıya kaldı ve yerine bir şey yapamadı. Bükrü İnşaat bununla da yetinmedi, belediye başkanlığı ile işbirliği yaparak lojmanların önünde kalan sahil bölümüne istinat duvarı çekti. Kumun üzerine beton dökerek yapay çimlendirme, üzerine kafe, çay bahçesi ve spor alanları yapımını içeren sözde proje, gazetemizde yer alan haberin ardından durduruldu ancak Bükrü İnşaat çalışmalara gece devam ederek, sahilin büyük bir bölümünü istinat duvarı ile kapladı.
Trakya Üniversitesi Arkeoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Sümer Atasoy başkanlığında Tios antik kenti kazı çalışmaları sürerken antik kentin henüz kazılmamış bölümü üzerindeki yolu genişletmeye çalışan Belediye Başkanı Ömer Ünal, isteği doğrultusunda “yol geçebilir” şeklinde rapor vermeyen Atasoy’u hedefine aldı ve çalışmalar sürdürülemez hale geldi.
Denizi içinde batık antik bir liman da barındıran Filyos’a gözler bir kez dikilmişti ve buradaki rant paylaşılmalıydı. GAP’tan sonra Türkiye’nin gerçekleştireceği en büyük kalkınma projeleri arasında gösterilen Filyos Vadisi Projesi, bir türlü uygulamaya konulamazken kasaba halkının “fırsatçı” olarak nitelendirdiği, doğanın katledilmesi umurunda olmayan bazı kuruluşlar, kanunlara aykırı uygulamalarına hızla başladı. Vadi projesi kapsamında, yerleşim alanı dışına 25 milyon tonluk Filyos limanı için etüt çalışmaları devam ederken Karabük Demir Çelik Sanayii AŞ’nin (Kardemir), bu limanın 1.5 kilometre uzağına, yerleşim alanının ortasına bir liman daha yapması için belediye meclisinden uzun tartışmalar sonucu karar çıktı. Kararla Kardemir, henüz Çevre Etki Değerlendirme Raporu çıkmadan Filyos’un göbeğine 5 milyon ton kapasiteli “Kardemir Limanı, Taş Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi” bir liman yapma iznini aldı.
Dış turizm potansiyeli var
CHP Zonguldak Milletvekili ve TBMM Adalet Komisyonu üyesi Ali İhsan Köktürk, bir Cumhuriyet kurumu olan Kardemir’in yaşatılmasının bir sorumluluk olduğunu ve bir limana sahip olma isteğinin kabul edilebilir bir anlayış olduğunu belirtiyor. Ancak Köktürk, Filyos’un konumuna ve geleceğine uygun kararların alınması gerektiğini belirterek, şunları söylüyor:
“Filyos (Tios) antik kentinin kazı çalışmaları Karadeniz tarihi ve arkeolojisi için büyük önem taşıdığı gibi ileriye dönük büyük bir dış turizm potansiyelini içinde barındırmaktadır. Bu çalışmalar tamamlandığında Filyos ‘Karadeniz’in Efes’i olmaya adaydır ve Filyos’un ‘Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi’ olması planlanmaktadır. Bu nedenle, sadece Zonguldak’ın değil, tüm Batı Karadeniz’in bir kurtuluş projesi olarak öngörülen Filyos Vadi Projesi'nin, Filyos ekolojik koridorunu, tarihi dokusunu ve öngörülen turizm potansiyelini bozmayacak yatırımları içinde barındırması beklenirken Kardemir limanının konuşlandırılacağı bölgenin niteliği doğal olarak birtakım tartışmaları beraberinde getirmiştir. Böyle bir limanın, ‘Filyos Vadi Projesi’nin (BAKAP) en önemli ayağı olan 25 milyon ton kapasiteli limanın gerçekleşebilirliğini ortadan kaldırıp kaldırmayacağı ciddi bir şekilde değerlendirilmelidir.”
Halk ikiye bölündü
Filyos halkı ise limanın yapılması konusunda ikiye bölündü. Kimi yumuşak karnımız işsizlik nedeniyle limanın yapılmasını ve kendisinin işe alınmasını istiyor, kimi ise işsizlik sorununa çözüm için ödenecek bedellerin bu kadar ağır olmaması gerektiğini söylüyor. Filyos Doğal Güzelliklerini Koruma ve Geliştirme Derneği bastırdığı broşürde şu noktalara işaret ediyor:
“Eren Enerji tarafından Çatalağzı’nda yapılan termik santral bünyesindeki limanda bölgeden hiçbir şekilde işsiz insan gücü istihdamı olmamıştır. Aksine Çin’den getirilen insan gücü ile faaliyetler sürdürülmektedir. Filyos’un tam ortasında Kardemir limanı yapılırsa bu Filyos’un ölüm fermanı demektir. Kirlilik had safhada olacak, ormanlarımız talan edilecek, yerleşim alanına çok yakın mesafelerde taşocakları açılacak, beldemiz her gün dinamit patlamalarıyla sarsılacak.”
Peyzaj Mimarları Odası Genel Sekreteri Redife Kolçak da, Filyos’ta sahil bandında hiçbir kıyı ekolojisi detayları ve analizleri çıkarılmadığına dikkat çekerek, “Bu tür değerler belediyelere emanettir. Şu an Filyos beldesi emanete hıyanetle karşı karşıya” diye konuşuyor.
Karabük Kültür ve Turizm Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ise Filyos sahiline çekilen istinat duvarını yerinde inceledi. İstinat duvarının 80-90 metrelik kısmının, 2. derecede arkeolojik sit alanında kaldığını tespit eden kurul, Fiyos Belediye Başkanlığı’ndan çalışmanın “ivedilikle durdurulmasını” istedi. Zonguldak Valiliği de Filyos Beldesi’nde incelemelerde bulundu.
Zonguldak Bartın arası beş liman
Filyoslu balıkçı emekli yargıç Serdar Uyar, birçok altyapı sorununu beraberinde getirecek bu limanın yapılmaması gerektiğini ifade ediyor. Uyar şöyle konuşuyor: “Zonguldak’ta bulunan limanın Filyos’a denizden uzaklığı yaklaşık 16 kilometre, Bartın Limanı’nın ise 18 kilometre; Çatalağzı Termik Santralı’nın ihalesini alan Eren Holding Filyos’a 8 kilometre uzaklığında bir liman yapıyor, projesi kapsamında ise Filyos’un dışına bir liman yapım çalışmaları sürüyor. Limanın yapılacağı alanın yanında da 600 metrelik bir balıkçı barınağı bulunuyor. Demiryolları Limanlar ve Havayolları İnşaat Genel Müdürlüğü’nün (DLH), ‘2035 yılına kadar, Karadeniz’in Türkiye kısmında herhangi başka bir limana ihtiyaç yok’ şeklinde bir kararı var. Rıhtımı yapmak ve denizi doldurmak için yakındaki bir dağı indirecekler. Bu dağda tarihi eserler, lahitler var. DSİ’nin raporuna göre, o dağın indirilmesi, sellere taşkınlara, heyelanlara yol açacak. Yaklaşık 40-50 milyon lira, limanın harfiyatı için harcanacak. Bu büyük bir rant ve bunun için bu limanın yapımına izin veriyor belediye. Belediyenin kararının iptali için dava açacağız. Belediye başkanı sahil şeridine duvarı dikti. Yaptığı çalışmalarda kıyı kenar çizgilerini geçti. Herhangi bir proje yok. Fen işleri müdürünün haberi bile yok.”