İkisi de şehrin ortasından geçiyordu. Her ikisinin de etrafındaki yapılaşma ile yatakları istila edildi ve kirlendi. Farklı bölgelerde aynı kaderi paylaşan Ayamama Deresi ve Porsuk Çayı'nın yolları 2001 yılında ayrıldı. Daha önce yaşanan felaketlere rağmen bir türlü ıslah edilmeyen Ayamama, 24 kişinin hayatına ve 1 milyar doların üzerinde maddi zarara mal olurken, Avrupa Yatırım Bankası'ndan alınan krediyle 2001 yılında yeniden doğan Porsuk, şimdi Eskişehirlilere plaj ve gondol sefası yaşatıyor.
Yıllarca taşarak zarara neden olan Porsuk'un intikamını önlemek için sekiz yıl önce harekete geçen Eskişehir Belediyesi, Avrupa Yatırım Bankası'ndan aldığı 250 milyon dolarlık kredinin 50 milyon dolarını ıslah için harcadı. Avrupa'daki örneklerinden bile daha iyi projelendirilerek tamamlanan Porsuk ıslah çalışmaları şimdi Türkiye'de birçok şehir ve ülke için referans kabul edilmeye başlandı.
Uzmanların, "Islah örneklerini uzakta aramaya gerek yok, örnek yanı başımızda" dediği Porsuk'un Romanya'nın bile dikkatini çektiğini belirten Eskişehir Belediye Başkanı Yılmaz Büyükerşen, "Porsuk'un ıslahı, gerçekten istenirse neler yapılabileceğinin iyi bir kanıtı. Çok çalıştık ama aldığımız sonuçlar mükemmele yakın. Antalya, Alanya, Sivas gibi birçok il bizden proje danışmanlığı istiyor. Romanya'dan yetkililer bizimle temasa geçti. Ama sele teslim olan İstanbul'dan bir talep gelmedi" açıklamasını yapıyor.
Porsuk en iyi örnek
Bugün irili ufaklı birçok belediyenin peşinde olduğu Porsuk'un ıslah projesi 3.5 yıl sürdü. 1960'ların sonuna kadar Eskişehirlilerin balık tuttuğu ve yüzmeyi öğrendiği Porsuk Çayı daha sonraki yıllarda, sanayi atıkları, evsel atıklar, şehir kanalizasyonu ve yağmur suyu hatlarının kaçak bağlantıları sonucu açık bir kanalizasyon ve çöplük halini almıştı. Porsuk ayrıca kent içi geçişi boyunca, su sızıntıları nedeniyle çevresindeki binaların temellerinde zemin sıvılaştırmasına bağlı tehlikeler oluşturuyordu. Doğal yatağının bazı kısımlarının önceki belediye yönetimlerince park yapmak için doldurulmasından dolayı kent için taşkın tehdidi de yaratıyordu. Bütün bunların önüne geçmek için harekete geçen Eskişehir Belediyesi, 2001 yılında Avrupa Yatırım Bankası'nın kapısını çaldı. Islah projesinin etüt çalışmalarının 2 yıl sürdüğünü anlatan Büyükerşen, "Porsuk'a borcumuzu ödedik. Bu proje gerçekten istenilirse neler yapılabileceğinin iyi bir kanıtı. Çok çalıştık ama aldığımız sonuçlar mükemmele yakın. Bu projemizi örnek alan belediyeler var. İnceliyorlar. Büyüklü küçüklü birçok belediyeye bilgi yardımında bulunuyoruz. İstanbul Belediyesi de talep ederse projenin ayrıntılarını paylaşırız" diyor.
Ulaşımda da alternatif oldu
Yapılan çalışmalar ile Porsuk'un geçmiş yıllarda olduğu gibi Eskişehir'e yeniden katma değer katmaya başladığını ifade eden Büyükerşen, nehrin ulaşım için de bir alternatif haline geldiğini belirtiyor. Büyükerşen şu açıklamayı yapıyor: "Porsuk'ta 10 kilometrelik mesafede botlar çalışıyor. Nehre, hat seviyelerini dikkate alarak iskeleler yaptık. Hidrolik kapaklarla havuz gibi kullanılarak, bir nevi su asansörleri sayesinde de yol açtık. Botlar, belli havuzlara girerek, daha yukarıdaki su seviyelerine çıkıp yollarına devam ediyorlar. Belli yerlerde ya da dönüşlerde ise bot, havuzların içerisine giriyor. Suyu boşaltıyor havuz, alt kademedeki su seviyesine inip yola devam ediyor. Bu sistem Türkiye'de ilk defa Eskişehir'de başladı" diye konuşuyor.
Porsuk'un ıslaha en iyi örnek olduğunu söyleyen Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi Başkanı Eyüp Muhçu ise "Belediye bir plan dâhilinde Porsuk'un çevresindeki üretim noktalarının bir kısmını yıktı, bir kısmını ise dereye zarar vermeyecek şekilde yapılandırdı. Derenin çevresi de kaçak yapılaştırmadan arındırılarak, dere kapatılmaya ihtiyaç duyulmadan çevresi yeşil alan olarak düzenlendi" açıklamasını yapıyor.