Engizisyon Mahkemeleri’nden Venedik’e, oradan da Osmanlı’ya sığınan Kamondo Ailesi’nin, İstanbul’da kendi adlarını taşıyan Kamondo Apartmanı’nın tarihi yazılmaya başlandı. Galata Kulesinin hizasındaki Serdar-ı Ekrem (Yazıcı) Sokak’ta bulunan binanın sakinleri arasında, çatı katını atölye olarak kullanan Abidin Dino’nun yanı sıra Arif Dino, Ahmet Hamdi, Sait Faik, Yaşar Kemal, Orhan Veli, Oktay Rıfat, Melih Cevdet Anday gibi isimler de bulunuyor.
Restore edilerek depreme karşı güçlendirilmeye çalışılan iki tarihi apartmandan birisi olan Kamondo Apartmanı, öznel tarihine kavuşmak için gün saymaya başladı.
"Bina ve yaşayanları hakkında bilgi ve belge sahibi olanların" tanıklığına ihtiyaç duyulan bina, zamanında hareketli bir yaşamın da merkeziydi. Örneğin; kuruluş tarihi 1868 olan "The Levant Times and Shipping Gazette" isimli gazete bu binada yayımlanmıştı. Cumhuriyet dönemi sanat tarihine "Yeniler Grubu" olarak geçen ünlü ressamların anıları da Kamondo Apartmanı’nda yaşıyor. Abidin Dino’nun da aralarına girmesiyle yeni bir rüzgar estiren grubun ünlü "Liman Sergisi" de aynı ressamlarca bu binada hazırlanmıştı.
Abidin Dino’nun kiralayıp atölye olarak kullandığı çatı katı, önde gelen mimarların birlikte sanat ürettikleri mekan olurken; Arif Dino, Ahmet Hamdi, Sait Faik, Yaşar Kemal, Orhan Veli, Oktay Rıfat, Melih Cevdet Anday gibi yazar, kültür, bilim ve felsefe dünyasının önde gelen isimleri de apartmanda biraraya gelirdi.
Padişahın diş doktoru Hantz Von Der Heyde, Kamondo’nun mimarlarından Gustave Tedeschi, İstanbul kulübü yöneticisi Zankovitch, kuyumcu Neubauer gibi isimlerin dışında birçok bankacı, avukat, doktor ve mümessiller bu binada oturmuştu. Kamondolar’dan Gerson kardeşlere miras yoluyla geçen han 1976’da, içlerinde Sultanhamamlı bir kumaş tüccarının da bulunduğu 8 kişilik bir ortaklığa satılırken, 1982’de ise ikinci derece tarihi eser olarak ilan edilmişti.
Kamondo ailesi
Vedenik’te yaşayan İspanyol-Portekiz kökenli Kamondolar, 17’nci yüzyılda İstanbul’a yerleşti. Osmanlı’da gayrimenkul edinme izni alan ilk yabancı uyruklu kişi olan Abraham Kamondo, kardeşi Isak ile birlikte "Isak Kamondo ve Şürekası" isimli bankayı kurarak, Kırım Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni finanse etti. Dersaadet Tramvay Şirketi’nin de ortakları arasında yer alan Kamondolar, İstanbul’da ilk belediye ve modern eğitim kurumlarının oluşumunda da rol aldı.
Dış borçlanma zamanında Osmanlı Sarayı ve yabancı finans kaynakları arasında önemli bir köprü oluşturan Kamondo ailesi, sonradan yerleştiği Paris’te sanatçıları koruyan en önemli ailelerden birisi oldu.
Aile, Paris’te Champs-Elysees Tiyatrosu’nu ve Kamondo Müzesi’ni yaptırırken, İstanbul’daki Yahudi cemaatinin önderi olan Abraham Kamondo, ilk belediye olan 6. Daire’nin kuruluşunda da görev aldı. Bankalar Caddesi’ndeki Kamondo merdivenlerini 1870-1880 yıllarında yaptıran ünlü banker yaşamını yitirince, Hasköy’de kendisinin yaptırdığı anıt mezara devlet töreniyle defnedildi. İstanbul’un gelişimi ve modernleşmesine katkı sağlayan Kamondo ailesinin anısına, Karaköy Bankalar Caddesi’ndeki merdivenlere geçen yıl Hahambaşı’nın da katılımıyla düzenlenen törenle plaket çakılmıştı.
Kamondo Hanı’nın dışında, Kasımpaşa’daki Kuzey Deniz Saha Komutanlığı (Kamondo Sarayı), Meşrutiyet Caddesi’ndeki Ada Han, Karaköy’de Saatçi, Latif, Lacivert, Yakit, Kuyumcular, Lüleci ve Gül Han da ailenin İstanbul’da inşa ettirdiği yapılar arasında bulunuyor.
Apartmanın mimarisi
Erken dönem Pera mimari eseri olan Kamondo Apartmanı, cumbaları dahil pek çok bölümünde ahşap malzeme kullanılmasıyla bilinir. Dört katlı olarak inşa edilen binada giriş katında dükkanlar bulunurdu. Simetrik plana sahip olan binada, ikinci ve üçüncü katlarda yer alan ahşap cumbalar pencere hizasına kadar yükseliyor. Cumbaların pencere eteğinde yer alan panolardaki baklava motifleri dikkat çeken binanın ikinci ve üçüncü katları boyunca dört adet pilastr yükseliyor. Üçüncü ve dördüncü katlar boyunca simetrik olarak yerleştirilen ikinci bir grup ahşap cumbalar da bu katları kendi içinde birleştirirken, pilastrlardan oluşan orta bölüm bir dizi konsol ile sonlanıyor.