Otuz yıl önce, Meksika'nın güneyindeki Oaxaxa eyaletinde yaşayan Zapotec yerlileri, ormanın işletmesini yürütmek için verdikleri mücadeleyi kazandı. Daha önce, devletten ruhsat alan kamu şirketleri ormanı istedikleri gibi sömürüyordu. Yerliler yavaş yavaş kendi kereste işletmelerini kurup ormanı korumanın yollarını araştırdı. Şimdi kasabada kereste toplayan, mobilya üreten ve ormanlık arazilerin bakımını yapan işletme 300 kişiyi istihdam ediyor. Uluslararası ormancılık uzmanlarına göre Ixtlán, yerel halka verilen orman mülkiyeti ve yönetimi konusunda örnek oldu. Meksika'daki yerel halka ait orman işletmeleri artık Yucatán Yarımadası'ndaki maun ağacı ormanlarından batıdaki Sierra Madre'nin meşe ağaçlarına kadar çeşitlilik gösteriyor. Ixtlán dâhil 60 işletme, sürdürülebilir ormancılık uygulamalarını değerlendiren Almanya'daki Orman Koruma Konseyi tarafından onaylandı.
Meksika Sürdürülebilir Ormancılık Konseyi'nden Sergio Madrid'e göre, Meksika'daki diğer ormanların yüzde 60 ila 80'inin kontrolü de yerel topluluklara ait. Yasaların gevşek olduğu gelişmekte olan ülkelerde bir ormanı koruma altına almak, yasadışı bir şekilde ağaç kesmeyi ya da ormanların tarım veya inşaat için yok edilmesini durduramıyor. Uluslararası Orman Araştırmaları Merkezi'nin (Center for International Forestry Research ) eski başkanı ve artık Ford Vakfı'nda çalışan David Kaimowitz, "Yerel topluluklar ormanları korumayı üstlenmezse, ormanlar korunamaz. Devlet bu işi onlar için yapamaz" diyor. Washington'da bulunan çevre koruma grubu Haklar ve Kaynaklar Girişimi (Rights and Resources Initiative) tarafından yapılan bir araştırmaya göre gelişmekte olan ülkelerdeki ormanların dörtte birinden fazlası artık yerel topluluklar tarafından işletiliyor. Bu eğilim, Çin'den Brezilya'ya dünyanın dört bir yanında geçerli.
Zapotec geleneklerinin hâkim olduğu Ixtlán'da, ormana ve ilgili işletmelere dair tüm kararlar çoğu erkek 390 kasabalının oluşturduğu bir komite tarafından alınıyor. "Comuneros" adı verilen bu kişilerin gerektiği zaman orman ve işletmeler için çalışması gerekiyor. Ormandan ve işletmelerinden sorumlu komitenin genel sekreteri Francisco Luna, "Ne kadar uyumlu olduğumuzu görüyorsunuz. Huzur içinde yaşamamız için, tüm kurallara uymamız gerekiyor" diyor. Meksika'daki diğer ormanlara musallat olan kaçak ağaç kesimi gibi sorunların çoğu burada görülmüyor. Ixtlán'da yıllar boyu ormancılık yapmış olan ve bugün Yağmur Ormanları Federasyonu (Rainforest Alliance) için çalışan Pedro Vidal García, topluluğun sahip olduğu 19 bin hektarlık ormanda kaçak ağaç kesimiyle ilgili sorular karşısında gülüyor. "Yasadışı iş yapmaya kalkan herkes katı bir şekilde cezalandırılır. Komite bu konuda çok sert" diyor.
Geçen sene topluluğa bağlı işletmeler 230 bin dolar kâr elde etti. Bunun yüzde 30'u işletmelere yatırım olarak geri döndü, yüzde 30'u ormanı korumaya ayrıldı ve geri kalan yüzde 40'ı da emekli maaşları, düşük faizli kredi ve başkentte okuyan öğrencilerin konaklama masraflarını ödemek için kullanıldı. İşletme çalışanlarının ve yöneticilerinin çoğu eski nesil ormancıların eğitim almış oğulları ve kızları. Kereste fabrikasında çalışan 31 yaşındaki Julio García Gómez, kaçak olarak çalıştığı New Jersey'den beş yıl önce Ixtlán'a genç ailesiyle beraber geri döndü. Burada maaşların yeni ekipmanlar ve eğitim yüzünden arttığını söylüyor.
Ormanların yerel topluluklar tarafından işletilmesini savunanlar bile, bu uygulamanın her yerde ormanları koruyamayacağını kabul ediyor. Ancak yine de daha önce yürürlükte olan kurallar göz önünde bulundurulduğunda, bunun büyük bir ilerleme olduğu kesin. Oaxaca'ya ilk olarak 30 sene önce gelen ve şimdi Yağmur Ormanları Federasyonu'nda çalışan Francisco Chapela, "Her şey yolunda. İstihdam yaratıldı ve toplum büyük para kazandı" diyor.