M.Ö. 10 bin yılında Şanlıurfa yakınlarında Göbekli Tepe mevkiinde kullanılmaya başlanan merdivenlere hemen her kültürde rastlamak mümkün. Merdiven Ay'ın fethinde bile kullanıldı.
Merdivenler insanoğlunun icat ettiği en temel mimari buluşların başında geliyor. Hangi kültür ve coğrafya olursa olsun merdivenlere hemen her kültürün geride bıraktığı eserlerde rastlamak mümkün. Tarihi bakımdan en eski merdiven örneğine ise Şanlıurfa yakınlarındaki Göbekli Tepe mevkiinde bulunuyor. M.Ö. 10 bin yıllarında inşa edildiği tahmin edilen ilk merdivenin göğe yükselmek, kutsanmak amacıyla yapıldığı tahmin ediliyor. Hangi medeniyete ait olduğu bilinmemekle birlikte ilk merdivenin M.Ö. 6 binli yıllarda bölgede yaşamış olan Zikkurat'lardan kaldığı belirtiliyor.
Ardından gelişen Yunan medeniyetleriyle birlikte inşa edilen anfitiyatrolarda merdivenler çıkmak ve inme niteliğine üzerinde oturma özelliğini de kattı. Bunun en canlı örnekleri de yine Türkiye'de Efes ve Aspendos antik kentlerinde görünmekte. Merdiven hayatımıza öylesine yerleşti ki insanoğlu en büyük zaferlerinden bir olan Ay'ın fethinde bile merdivenin yardımıyla ilk adımını bu gezegenin üzerine koydu.
Anadolu'da doğan bu mimari özellik 10 bin yılın ardından günümüzde de insanların bulunduğu her yerde yaygın olarak kullanılıyor. Merdivenler bir yapının genel karakteristik özelliklerini yansıtmasını yanısıra mekanları birbirine bağlama özelliğiyle de önemli bir görev üstleniyor. Yapı içerisinde taşıdıkları bu fonksiyonlarının yanısıra merdivenler hem yapının ihtişamı hem de sahibinin statüsü hakkında da bilgi veriyor. Bu nedenle özellikle Avrupa'da Ortaçağ ve sonrası dönemlerde inşa edilen krallık sarayları ve devlet binaları çok görkemli geniş merdivenlerle donatıldı. Özellikle tiyatro, opera salonları ve belediye binaları bu tür yapıların başında geliyor. Teknoloji ve malzeme kullanımında sınırların zorlandığı modern çağ bina tasarımlarında ise birçok yapı özelliği şekil değiştirdi ancak merdivenlerin önemi hiç değişmedi.
Merdiven hareketlendiİster gökdelen ister villa veya apartman, merdiven yapı tasarımının merkezinde bulunmaya devam ediyor. Merdivenler geçen zaman içerisinde şekil değiştirmedi de değil. Özellikle artan insan nüfusu ve büyük şehirler merdivenlerin 'hareketlenmesine' neden oldu. Başta dev alışveriş merkezleri ve havaalanları olmak üzere çok sayıda insanın düzenli bir şekilde hareket etmesi gereken yerlerde yürüyen merdivenler en yorgun bacakların yardımına koşuyor.
Kültürün parçası haline geldi
- Güney Amerika inşa edilen İnka ve Maya tapınaklarında bulunan basamaklar dini kurallara göre yapıldı. Piramit şeklinde inşa edilen tapınaklara dört taraftan aynı ölçülere sahip merdivenlerle çıkılıyordu. Her merdivende 91 basamak vardı. Böylece toplam merdiven sayısı 364 oluyordu. En tepede bulunan ve kralın üzerine çıktığı basamakla birlikte toplam basamak sayısı 365, yani yılın gün sayısına denk oluyordu.
- 1969 yılında Ay'a inen 'Ay modülü'nde Neil Armstrong yabancı gezegene ayak basmak için merdiveni kullandı.
- Dünyanın en yüksekteki merdiveni Çin'de bulunuyor. Bin 540 metre yüksekliğindeki Tai Shan Dağı'nda bulunan merdivenin 6 bin basamağı bulunuyor.