En yetkili ABD’li ağızlardan “Büyük çöküşe hazır olun” filan gibi kelamlar duyunca, Amerikalı bir arkadaşıma New York’ta durum nasıl diye sordum. Gelen yanıt şaşırtıcı olmadı: “Emekliler korku içinde. Gelirlerini tahvile bağlamış pek çok kişi tedirgin. Pek çok banka daha büyükleri tarafından yutulmuş durumda. Pek çok banka tarih oldu. Pek çok kişi işini kaybetti. Pek çok kişi seyahat planını iptal etti. Kimse otomobile para harcamıyor artık. Pek çok kişinin kredi limiti düşürüldü. Herkes kendi kabuğuna çekiliyor.”
Başkan Bush’a yakınlığıyla bilinen gazeteci Friedman ne diyordu: “Anlaşılan bu bir güven krizi... Bankaların bankalara güveni kalmadı. Kimse kimseye kredi vermiyor!”
Gerçekte kısa bir süre önce ABD’de her şey nasıl başlamıştı? İnsanlar “Dünyada morgıç ahirette borç” prensibiyle ev almaya ikna edildiler. İşler iyi gitmezse, evi içine girdiği borç miktarından daha fazla bir bedele satabileceklerine inandırıldılar. Oysa öyle olmadı. Danıştığım dostum Raşit Gökçeli bakın nasıl özetliyor: Morgıç taksitleri arttı ve hane halkı bütçeleri bu taksitleri karşılamamaya başladı. Üstelik ev fiyatları artacağına düştü. Dolayısıyla evler hacizle ellerinden alındı ama bu kez bankalar da evleri nakde çeviremedi. Hayalet şehirler, batık bankalar oluştu. Kanlı bir “western” gibi... Gayrimenkuldeki batak, sonunda hisse senetlerini vurdu, yani gerçek ekonomiyi salladı.
Morgıç felaketi buydu. Bankalar ve fon yöneten şirketler “covenant lite” denilen ve her türlü mali denetimden ve kuraldan yoksun krediler vermişlerdi. Bu süreçte imzalanan karşılıksız kağıtlar bir hurda yığını olarak piyasaları kırıp geçirmişti. ABD’liler hemen bir ad taktılar buna: Toksik kağıtlar... Buyur ola, tsunami gibi bütün kıyılara hızla yaklaşan 21’inci yüzyılın ilk küresel toksik para krizine bu kez de...
1 Morgıç yani “Mortgage” ipotek demek. Borç, rehin ve ölüm sözcüklerinden oluşan morgıcın etimolojik öyküsü nedir? İngiliz kanun adamı Edward Coke 16’ncı yüzyılda “mortgage” sözcüğünün etimolojisini aşağıdaki şıklardan hangisinde anlatmış?
a. Eski Fransızcada “mort” yani ölü ile, “gage” yani rehin ya da taahhüt.
Anlaşılan borç ve ahiret ilişkisi kurulmuş!
b. Morgıçla para alanının borcunu
ödeyip ödemeyeceği kuşkusundan dolayı böyle kullanılmış. Borç verdin paran
öldü.
c. Borçlu borcunu ödemezse, rehin kabul edilmiş konut kendisinden
alınacak, yatırımı ölü hale gelecek.
d. Hepsi
2 İpoteğe dayalı konut edinme sistemi morgıç için Türkçe sözcük aramışlar. “Tutulu satış” deyip çıkmışlar. Peki, tutu ne demek Allah aşkına?
a. Tu tu tevekkeltü al-Allah
b. Rehin
c. Kefil
d. Sefil
3 “Yaşamakta olduğumuz felaket, 1929 Büyük Dünya Krizi’nden bugüne yaşanan en büyük kriz” diyen kim?
a. Barack Obama
b. Usame Bin Ladin
c. Başkan Bush
d. ABD Merkez
Bankası (FED) Başkanı Ben Bernanke
4 Bütün küresel pazarlar darmadağınık. Neden?
a. Dolar öldü!
b. Bankalar birbirine güvenemiyor. Acayip nakit krizi
var.
c. Yanlış kredi ve morgıç politikaları yüzünden ABD’de dev yatırım
bankaları ve sigorta şirketleri topu dikti. Bütün pazarlar etkileniyor.
d.
Kullanılan bütün kırtasiye toksik çıktı; dokunan yanıyor!
5 Lehman Biraderler’den sonra batan AIG dev sigorta şirketi hangi futbol takımının sponsoruydu?
a. Galatasaray
b. Barcelona
c. Manchester United
d. Chelsea
6 Nancy Pelosi’nin, başkanı olduğu ABD Temsilciler Meclisi’nde Başkan Bush’un önerdiği 700 milyar dolarlık kurtarma operasyonuna karşı “Mali sorumsuzlukla, ekonomide her şey mubah zihniyeti birleşti ve bugün bulunduğumuz noktaya geldik. Yani, düzenleme yok, denetim yok, disiplin yok. Ve eğer çakılırsanız, vergi ödeyen vatandaşların paralarıyla size ..... ..... veriliyor” diye yaptığı konuşmasında nokta nokta olarak bıraktığım iki sözcük aşağıdakilerden hangisi? İpucu: ABD’de büyük şirketlerin CEO’larıyla yaptıkları işten çıkarma durumundaki anlaşma.
a. Nabız şerbeti
b. Nazar boncuğu
c. Altın paraşüt
d. Kol saati
7 Uzmanların bu toksik para katastrofu karşında bütün dünya insanlarına önerisi ne?
a. Cenin pozisyonunda yatmak
b. Devlet tahvillerinde kalmak
c. Bütün
kazanımlarınızı aynı sepette saklamamak
d. Dua etmek
8 “Morgıç felaketinin sonucu olarak (önce ABD’de) resesyon meydana gelecek” deniyor. Nedir bu?
a. Enflasyonun tekrarı
b. Ekonomide durgunluk
c. Depresyonun ağır
şekli
d. Zil takıp oynamak
Yanıtlar: 1) d, 2) b, 3) a, 4) c, 5) c, 6) c, 7) ?, 8) b.