MOSTAR Küllerinden Yeniden Doğmak - Mostar Kenti Rehabilitasyonu Projesi
Yıkılışını televizyondan şaşkınlık içinde izlediğimiz 9 kasım 1993 gününden beri Mostar Köprüsü Bosna-Hersek’te yaşanan savaş trajedisinin sembolü oldu birçoğumuz için. Aslında o gün yok edilişini seyrettiğimiz sadece Saray Bosna’nın tarihi değil bizim de tarihimiz, ortak kültürümüzdü. 1992-1994 savaşı sona erdiğinde birçok bölgesi yıkık ve kullanılmaz durumda olan Bosna-Hersek için Mostar’ın yeniden ayağa kaldırılması belki de en önemli konulardan biriydi mimari alanda. Mostar Köprüsü’nün yeniden yapılışı hem politik hem sosyal anlamda Bosna halkına itici güç verecek bir projeydi.
Savaşın sona erdiği 1994 yılından beri IRCICA (Research Centre for Islamic History, Art and Culture – İslam Tarihi, Sanatı ve Kültürünü Araştırma Merkezi) tarafından her sene düzenlenen sempozyumlar Mostar Kenti’nin rehabilitasyonu ve Mostar Köprüsü’nün yeniden inşaasına odaklandı. Köprünün yeniden inşaası için düzenlenen konferans ve atölye çalışmaları dünya genelinde üniversitelerin dikkatini çekti ve birçok ülkeden katılımlar gerçekleşti. Sonuçta farklı ülkelerden akademisyen ve öğrencinin planlama sürecine dahil oldu. 1994’ten, Mostar’ın restorasyonunun kutlandığı Mostar 2004 programına kadar geçen sürede IRCICA tarafından 10 adet sempozyum, 36 sergi, 102 konferans düzenlendi ve 10 adet kitap basıldı.
Savaş sonrası Mostar’da hasar görmüş binalarını onaran halk, onarım sırasında yapıları yenileyip, eklemeler de yaptığından kent dokusu değişmeye ve geleneksel özellikler hızla kaybolmaya başladı. Özellikle eski köprü etrafındaki, Neretva nehri kenarındaki bölgede anıt yapılar, konutlar ve kamusal alanları kapsayan bir rehabilitasyon projesinin yapılması kararlaştırıldı. Projenin hazırlık aşaması Aralık 1999’da tamamlandı ve bölgedeki onarım, yeniden yapılma ve müdahale çalışmaları belirli kurallarla sınırlandırıldı. Mostar Kenti rehabilitasyonu projesi için gereken sermayenin 3,000,000 ABD Doları olduğu düşünülüyor. Proje, binaların restorasyonu, yeniden kullanımı, tasarım yardımı, kredi dağıtımı, kamu hizmetlerine yatırımın arttırılması ve de kentteki kritik noktalara müdahale ve yenileme yapılması gibi konuları içeriyor.
2002 senesinde yapılan araştırmalara göre 40 kadar anıtsal yapı barındıran Mostar kentinde bu yapıların onarımı üstünde çalışmalar hala sürüyor. 2004 senesinin sonuna kadar 9 tanesi onarılmış olan bu anıt yapıların hem kentin gelişimini, hem de kültür yapısını anlatmada çok önemli olduğu vurgulanıyor.
UIA boyunca Taşkışla Binası birinci katında gezilebilen Mostar: Eski Kentin Rehabilitasyonu sergisini gezenler konuyla ilgili detaylı olarak bilgilenme fırsatı buldular. Sergideki ana konu başlıkları şunlardı: Mostar Kenti’nin tarihi gelişimi, Mostar Köprüsü’nün tarihi, 1878’de Mostar, Mostar’ın yıkımı, Mostar Kenti’nin rehabilitasyon projesi, Mostar Köprüsü’nün onarımı.
UIA süresince yapılan “Kentsel Yeniden Yapılanma: Saraybosna” gibi sunumlar da konuya dikkat çekti. Yine Taşkışla binasında yapılan Kültürel Bellek: Kaybolan bir Hazine konulu sergide de Bosna Hersek sınırları içinde kalan birçok kentte onarılmayı bekleyen ve yeterli kaynak bulunamadığı için onarılamayan tarihi yapılar sergilendi.