Yaklaşan yerel seçimler nedeniyle hızlanan kömür dağıtımları, özellikle büyük kentleri 1990'lı yıllarda yaşadığı kronik hava kirliliği sorunuyla yeniden karşı karşıya getirdi. Kalitesiz kömürler, bir yandan yıllardır doğalgaz şebekelerine yapılan dev yatırımlar yoluyla temizlenen havayı kirletirken, diğer yandan da kirlilik değerleri insan sağlığını tehdit eden seviyelere yükseldi. "2010 Avrupa Kültür Başkenti" olmaya hazırlanan ve daha geçen yıla kadar "Havası hiç bu kadar temiz olmamıştı" kampanyaları yürütülen İstanbul'da özellikle sabah saatlerinde mavi gökyüzünü kapatan kara bulutlar ile akşam saatlerinde sis ve keskin bir kömür kokusu hissedilmeye başlandı.
Artan kirlilikte doğalgaza gelen yüzde 82'lik zam da etkili oldu. Bedava kömür ve doğalgaz zammı nedeniyle sobaya dönen vatandaşı uyaran uzmanlar "Bedava dağıtılan bu kömürler çok kalitesiz, insan ve çevre sağlığını ciddi şekilde tehdit ediyor. Tasarruf yapmak için bu kömürleri yakanlar, ileride çok büyük sağlık sorunlarıyla karşı karşıya kalacak. Ayrıca hava kirliliği yeniden şehirlerin en büyük sorunu haline gelecek."
Kirlilik sınırın 10 katına ulaştı
Tüketici Dernekleri Federasyonu (TÜDEF) Başkanı Ali Çetin, bedava kömür dağıtımı ve doğalgaz fiyatlarındaki aşırı yükseliş nedeniyle özellikle büyükşehirlerde hava kirliliğinin ciddi oranda arttığını belirterek, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi'nin 1 Ekim-23 Kasım arasında yaptığı hava ölçümlerinde, Ankara'da bazı semtlerde hava kirliliğinin tehlike sınırlarının bile çok üstüne çıktığını söyledi. Çetin, "İnsan sağlığı için tehlikeli olan azot monoksit ve azot dioksit oranları Ulus'ta sınırın 8-10 katı, Sıhhiye'de 2 katından fazla, Bahçeli'de 4-5 katı seviyesinde. Hava kirliliğinin nedeni, bedava verilen kaçak kömürler ile elektrik ve doğalgaz zamları" açıklamasını yaptı.
Çetin, İstanbul'da da özellikle Barbaros mahallesi, E5 karayolu çevresi gibi bölgelerde yoğun hava kirliliği olduğunu vurguladı. Kömür dağıtmak yerine doğalgaz sübvansiyonu yapılması gerektiğini ifade eden Çetin, böyle devam ederse soğukların etkisini daha da artıracağı ocak-şubat aylarında nefes alınamaz hale geleceğini kaydetti.
Hep birlikte zehirleniyoruz
ODTÜ Kimya Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Semra Tuncel, Ankara'da bedava dağıtılan kömürleri incelediklerini belirterek, şöyle konuştu: "İyi kalite bir kömürde kükürt oranının binde 5 oranında olması gerekiyor. Sınır ise yüzde 1. Ancak bu kömürlerde kükürt oranı yüzde 2.5'a çıkıyor. Yani hep birlikte zehirleniyoruz. Bazı bölgelerde hava kirliliği çok ciddi boyutlara ulaştı. Halka çok büyük bir kötülük yapılıyor. Özellikle astım ve kalp hastaları, çocuklar ve yaşlılar ciddi tehlike içinde. Halk bedava kömürü kullanarak yaptığı tasarrufu, sağlığından olarak kat kat geri ödeyecek. Seçim uğruna çok büyük bir ahlaki hata yapılıyor. Sağlık konusunda siyaset üstü pir politika belirlenmeli."
İstanbul Vali Yardımcısı Mustafa Altıntaş, İstanbul'da Sosyal Yardımlaşma Vakfı Genel Müdürlüğü kanalıyla dağıttıkları kömürlerin garanti altında olduğunu söyledi. Bakanlar Kurulu Kararı ile kömürlerin Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğü'nden geldiğini kaydeden Altıntaş, "Bu kömürler denetimden geçen çevre etkilerine sahip kömürler. Peketlerin üzerinde yazılı. Hem şu ana kadar bize intikal eden bir şikayet de yok" diye konuştu.
Uğur Pik Döküm yetkilileri, doğalgaza gelen zamlarla birlikte soba satışlarının da patladığını, fiyatı 80 YTL'den başlayan sobaların satışında son birkaç ayda yüzde 40 artış olduğunu kaydetti. Sefer Döküm yetkilileri de, insanların doğalgazdan dönüp sobaya geçtiğini, hatta fiyatı 700 YTL'yi bulan şömine tarzı sobaların satışında bile yüzde 15 artış yaşandığını söyledi.
Yardımlar gerçek ihtiyaç sahibine ulaşmıyor, çöp yakan bile var
İstanbul Anadolu yakasındaki Ataşehir ve Göztepe arasında kalan Yenisahra ve Barbaros mahalleleri önemli miktarda kömür yardımı yapılan yerlerden. Mahallerin tamamında İGDAŞ'ın doğalgaz şebekeleri mevcut. Ancak mahalleye girildiği zaman keskin bir kömür kokusu kendini hissettiryor. Mahalle içerisinde ilerleyip gecekondulara varıldığı zaman ise kömür kokusu yerini lastik ve çöp kokusuna bırakıyor. Kömür kullanımının büyük miktarda arttığı 2 mahallede de halkın gerekçesi basit: "Bedava kömür varken neden pahalı olan doğalgaza para verelim."
30 yıldır Yenisahra'da ikamet eden mahalle marketinin sahibi Osman Öztürk, ilk doğalgaz şebekesi geldiğinde 5 bin YTL harcayarak doğalgaz tesisatı kurduğunu ve yeni kombi aldığını belirterek, "Bu kadar harcamanın ardından üzerine her ay 100 YTL'den fazla fatura gelmeye başladı. Baktım belediye kömürü bedava dağıtıyor. Daha fazla zarar etmemek içinde belediyeden kömür alıp kullanmaya başladım" diye konuşuyor.
Öztürk, mahallenin arka tarafında oturanların ise kömürü bile bulamadığını, lastik, odun hatta çöp yakanların bile olduğunu anlatıyor. Doğalgaz kullanan birçok kişinin kömür yardımı aldığını anlatan Öztürk, "Bu işin ticareti oluşmuş. 120 torba kömür alanları tanıyorum. Çok büyük miktarını satıyor" diyor.
Naciye Hanım ise, bedava kömür bile bulamamış. Sobada yakmak için eski çekyatını apartmanının önünde baltayla parçalayan Naciye Hanım, "Kiracıyım, doğalgaza para yetmiyor. Bazıları torbalarca kömür almasına rağmen bu yıl biz bir şey alamadık. Çekyatı gözden çıkardım" diyor.
İstanbul Valiliği 130 bin ton kömür dağıtacak
Sadece Ankara Büyükşehir Belediyesi, 100 bin tona yakın kömür dağıtırken, valiliğin dağıtımlarıyla bu rakamın 200 bin tonu aştığı belirtiliyor. Ankara'nın yıllık kömür kullanımının ise yaklaşık 300 bin ton olduğu tahmin ediliyor. İstanbul'da 25 YTL'lik ithal kömür 14 ile 18 YTL arasında değişiyor. Aynı kiloda yerli kömürün fiyatı ise 7-8 YTL. Ankara'da 25 kiloluk ithal kömürün fiyatı 15.75 YTL'den başlıyor. Yerli kömürün fiyatı ise 9.20 YTL. Ankara Belko'nun geçen yıl tonunu 368 YTL'ye sattığı kömürün fiyatı bu yıl 638 YTL'ye çıktı. İstanbul Valiliği, geçen yıl 120 bin ton kömür dağıttı. Bu yıl şu ana kadar 60 bin tonluk dağıtım yapılırken, toplam dağıtımın 130 bin tona ulaşması bekleniyor.
Yardımlar kömürcüleri vurdu el altından satışlar başladı
Akarçeşme Kömür'ün sahibi ve İstanbul Ticaret Odası (İTO) kömür meslek komitesi Başkan Yardımcısı Hüseyin Akarçeşme, hükümetin dağıttığı kömürler nedeniyle sektörün de bitme noktasına geldiğini söyledi. Özellikle perakende kömür satışlarının en az yüzde 50 azaldığına dikkat çeken Akarçeşme, "Kömür dağıtımlarında suistimaller yaşanıyor. Sürekli sipariş iptalleri geliyor. Geçen bir arkadaşımızın 5 bin YTL'lik kömür siparişi iptal edildi. Alıcı, belediye yardımlarıyla verilen kömürleri bu yardımları alanlardan temin etmiş. 5-6 katlı apartmanı olan, doğalgaz kullanan bile kömür yardımı alıyor. Bu insanlar aldıkları kömürü piyasada yarı fiyatın altına satıyor" dedi.
Devletin dağıttığı kömürlerin daha kalitesiz olduğunu ve çevreyi daha çok kirlettiğini de savunan Akarçeşme, "Bu tarz kömürlerin geçen yıla kadar satılması yasaktı. Bunları deposunda tutanlara dahi ağır idari yaptırım uygulanıyordu. Enerji fiyatlarındaki artış nedeniyle geçen yıl bu yasağı esnettiler ve geçen yıla kadar yasakladıkları kömürü dağıtmaya başladılar" şeklinde konuştu.
Tekkömür'ün sahibi Erdoğan Tekeli, büyük sıkıntı içinde olduklarını vurgulayarak, "Zaten havalar nedeniyle satışlar azdı. Bir de bize yasak olan kömürler halka bedava dağıtılmaya başlandığı için çok zor durumda kaldık" dedi.
Yarı fiyatına kömür satmak istiyorlar
Kalafatoğlu Kömür'ün sahibi Seyfullah Ünal da, siftah yapmadan dükkanı kapatmaya başladıklarını belirterek, şunları söyledi: "Kiramızı veremez hale geldik. Geçen seçimdeki kömür dağıtımları nedeniyle 25 bin YTL zararım var. Ayrıca bize yasak olan kömürü devlet halka bedava dağıtıyor. Bu kömürler ciddi hava kirliliği yapıyor ve ısı değeri çok düşük. Ama yasaksa ya herkese yasak olsun yada biz de satalım. Hiçbir denetim olmadan İstanbul'a tırlarla sokuluyor. İhtiyacı olmayan da bu kömürlerden alıyor. Adamın 5 katlı binası var. Gelmiş bana yarı fiyatına kömür ister misin diye teklifte bulunuyor."
Ankara'da faaliyet gösteren Pak Kömür'ün yetkilileri ise, 2007 kasım ayında 500 ton kömür sattıklarını, geçen ay ise, 100 ton satış bile yapamadıklarını söyledi. Kalitesiz kömürün kullanımının Murat Karayalçın döneminde yasaklandığını hatırlatan yetkililer, "20 yıl öncesine geri dönüyoruz. Ancak karşımızda devlet var. Mücadele edecek gücümüz yok. Şimdi hergün birsürü insan gelip fazla kömürüm var, yarı fiyatına alır mısın diye soruyor" dedi.