t24 haber sitesinin haberine göre, dört siyasi partinin temsilcilerinin oluşturduğu Anayasa Uzlaşma Komisyonu’nda, yakın ya da uzak gelecekte “Gezi Parkı” olmasını önleyecek düzenlemeler yer aldı. Çevreden suya, havadan toprağa kadar uzanan geniş bir yelpaze Temel Hak ve Özgürlükler kapsamına alındı. Uzlaşmanın sağlandığı madde başlıkları arasında, “Çevre Hakkı”, “Kıyıların Korunması ve Kıyılardan Yararlanma”, “Tarih, Kültür ve Tabiat Varlık ve Değerlerinin Korunması”, “Doğal Servetlerin ve Kaynakların Aranması ve İşletilmesi” bulunuyor.
Komisyon, yeni anayasada “Temel Hak ve Özgürlükler” bölümünün kapsamını genişletti.
Toplam 66 maddenin 40’a yakınında mutabakat sağlandı. Ek madde önerileri sunuldu. BDP, “Barış Hakkı”, “Hakikat Hakkı”; CHP “Barış İçinde ve Silahsızlanmış Bir Toplumda Yaşama Hakkı” önerisini sundu.
CHP ve BDP’den ‘halka sorulsun’ önerisi
Temel Hak ve Özgürlükler kapsamına alınan “Çevre Hakkı” maddesinde, CHP ve BDP, hükümetlerin tek başlarına karar verip uygulamalarının önünü kesecek öneri sundu. Üzerinde uzlaşma sağlanamadığı için “kırmızı renkte” yazılan öneri, halkın karar mekanizmalarına katılımını öngörüyor. Öneri, “Doğayı ve çevreyi olumsuz biçimde etkileyebilecek olan tüm plan ve uygulamalarda halkın karar mekanizmalarına katılma hakkının usul ve esasları kanunla düzenlenir” diyor.
Temiz suya erişim hakkı
Anlaşma sağlanan maddeler arasında, “Makul ve İnsanca Hayat (Yaşam) Sürdürme Hakkı” da var. Düzenleme, toplumsal dışlanmaya, yoksulluğa karşı korunmaya anayasal güvence sağlarken temiz suya erişim hakkına da güvence getiriyor. Yeni anayasanın, günümüz sorunlarını çözecek düzenlemeleri şöyle:
Çevre Hakkı
Madde 35- (1) Herkes çevre hakkına sahiptir. Bu hak, insanî gelişimi mümkün kılan, sağlıklı, (BDP Önerisi: ekolojik açıdan) dengeli bir çevrede yaşama, çevrenin etkili biçimde korunmasını isteme haklarını da kapsar.
(2) Gelecek kuşaklara yönelik sorumlulukları da gözeterek çevreyi geliştirmek, çevre değerlerini korumak, çevre kirliliğini önlemek, çevre kalitesini yükseltmek ve gıdaların doğallığını sağlamak herkesin ve devletin görevidir.
(3) Çevre hakkının yaptırımlar dahil bütün esasları (CHP ve BDP Önerisi: ile doğayı ve çevreyi olumsuz biçimde etkileyebilecek olan tüm plan ve uygulamalarda halkın karar mekanizmalarına katılma hakkının usul ve esasları) kanunla düzenlenir.
(4) Devlet doğal hayatı ve hayvanları korur. Hayvanlara yönelik eziyet ve kötü muamele yapılmaması amacıyla gerekli tedbirleri alır.
Gerekçe notu:
1) Çevre hakkının etkin biçimde korunmasını isteme hakkı, çevre konusunda bilgilenme, katılma ve başvuru haklarını da kapsar.
2) “Devlet kamu ve özel kesimin çevreyi temiz tutacak ve tahrip etmeyecek teknolojileri kullanmasını teşvik eder ve destekler” ifadesinin gerekçede yer almasını savunmaktadır.
3) Doğal, kültürel ve tarihsel ortak zenginlik ve mal varlığı üzerinde bu varlık ve değerlerin özgünlüklerini yitirmelerinde ve başkalarının kültürel amaçlarla yararlanmasına engel olabilecek şekilde mülkiyet hakkı talep edilemez.
4) Su, hava, gen, tohum ve doğanın diğer unsurları gibi diğer doğal varlıklar bütün canlılara aittir, mülkiyete tabi olamaz. Kendileri veya genetik bilgileri patentlenemez.
Makul ve İnsanca Hayat (Yaşam) Sürdürme Hakkı
Madde 56- (1) Herkes toplumsal dışlanmaya ve yoksulluğa karşı korunma, eğitim, barınma, tıbbi bakım, beslenme, temiz suya erişme ile sosyal hizmetlerden yararlanma haklarını da içerecek biçimde makul ve insanca hayat (yaşam) sürdürme hakkına sahiptir.
(2) Makul ve insanca hayat (yaşam) sürdürme imkânından yoksun olan herkes temel gelir hakkına sahiptir.
(3) Devlet, fertlerin (bireylerin) makul ve insanca hayat (yaşam) sürdürmesi için gerekli tedbirleri alır.
Kıyıların korunması ve kıyılardan yararlanma
Madde 47- (1) Kıyılar, devletin hüküm ve tasarrufu altındadır; özel mülkiyete konu olamaz.
(2) Herkesin deniz, göl ve akarsular ile bunların kıyılarından yararlanma hakkı vardır.
(3) Bu hak, kamu yararı gözetilerek kanunla düzenlenir.
(4) Kamu yararının gerekli kıldığı hallerde dolgu ve kurutma yoluyla toprak edinilmesine ilişkin usul ve esaslar kanunda gösterilir.
Tarih, kültür ve tabiat varlık ve değerlerinin korunması
Madde 48- (1)Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlar; bu amaçla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alır. Bunlardan özel mülkiyet konusu olanlara kamu yararı amacıyla getirilecek sınırlamalar ve bu nedenle hak sahiplerine yapılacak yardımlar ve tanınacak muafiyetler kanunla düzenlenir.
Gerekçe notu:
1. fıkra tüm uygarlıkları, farklı kültür ve inanç topluluklarının değerlerini ve varlıklarını da kapsar.
(2) Devlet, Türkiye dışında bulunan tarihi ve kültürel mirasını korumak için gerekli tedbirleri alır.
Doğal Servetlerin ve Kaynakların Aranması ve İşletilmesi
Madde 49- (1) Doğal servetler ve kaynaklar Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Bunların aranması ve işletilmesi hakkı Devlete aittir. Devlet, çevresel varlıkların korunmasını esas almak kaydıyla, bu hakkını belli bir süre için gerçek ve tüzel kişilere devredebilir. Hangi doğal servet ve kaynağın devletin gerçek ve tüzel kişilerle ortak olarak; hangisinin doğrudan gerçek ve tüzelkişiler eliyle aranacağı ve işletileceği kanunun açık iznine bağlıdır. Bu durumda gerçek ve tüzel kişilerin uyması gereken şartlar ve Devletçe yapılacak gözetim ve denetimin usul ve esasları ile uygulanacak yaptırımlar kanunda gösterilir.