Bir dönem kötü görüntüleri ve metan gazı patlamalarıyla gündemde olan çöplükler, Avrupa Birliği'ne uyum sürecinde çevreye verilen önemin artması ve alternatif enerji kaynağı yaratma çabaları ile ekonomik birer değer haline geldi. Firmalar, bir zamanların patlayan çöp dağlarında oluşan gazdan elektrik ve biyogaz gibi enerjiler üretmek için harekete geçti.
Bunlardan biri Mamak çöplüğü ihalesini 49 yıllığına alan İsviçre Invest Trading Consulting (ITC) firması. Çöp bertaraf ve çöpten elde edilen metan gazına dayalı elektrik üretim tesisi kuran şirket, şimdi de yeni yatırımların peşinde. Tesislerin yanına sera kuran şirket, serada enerji üretiminden çıkan atık ısı ve baca gazı karbondioksiti kullanılarak topraksız ortamda domates yetiştirilmesini sağladı. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası'ndan (TSKB) aldığı 15 milyon dolarlık krediyle bu yıl içinde ses getirecek yeni projelere imza atacaklarını vurgulayan ITC Yönetim Kurulu Başkanı Ali Kantur, yatırımla ilgili ayrıntıları önümüzdeki dönemde açıklayacaklarını söyledi. Çöp konusundaki çalışmaların belediyeleri aştığını dile getiren Kantur, artık çöple özel sektörün ilgilendiğine dikkat çekti.
Anelmak'tan 50 milyon $'lık yatırım
Anel ile Makyal gruplarının ortaklığı ile 2005'de kurulan Anelmak da yatırımlara hız verdi. Kiplasma adında bir şirket kuran Anelmak, yaklaşık 50 milyon dolarlık bir yatırımla, Gebze Kimya (GEBKİM) Organize Sanayi Bölgesi'nde atıklardan elektrik ve ısı enerjisi üretilecek bir tesis kuracak. Tesisin, 2010'da devreye girmesi planlanıyor. 50 bin metrekarelik alan üzerine kurulacak tesiste, yılda 48 bin ton sanayi atığının bertaraf edilmesi planlanıyor. Kiplasma'nın yüzde 51'i GEBKİM, yüzde 40'ı Anelmak, yüzde 1.5'i Kiplas ve yüzde 7,5'i diğer Kiplas üyelerinden oluşuyor. Yerli ve yabancılardan pek çok ortaklık teklifi aldıklarını anlatan Anelmak Genel Müdürü Nurettin Erdir, ancak şimdilik böyle bir şey düşünmediklerini söyledi.
Kocaeli Büyükşehir Belediyesi ile TÜBİTAK-MAM'ın 2010'da bitirilmesi planlanan ortak yatırım projesi ise hayvansal ve bitkisel atıklardan biyogaz üretilmesini hedefliyor. İzmit Atık ve Artıkları Yakma ve Değerlendirme (İZAYDAŞ) sahası içinde yer alacak tesis, yaklaşık 5 milyon TL'ye mal olacak. Türkiye'nin toplam yıllık biyogaz potansiyelinin yılda 1.67 milyar metreküp olduğuna dikkat çeken proje yöneticisi Durmuş Kaya, "Sadece hayvansal atıkların değerlendirilmesi durumunda 500 kW elektrik ve 500 kW ısıl güçte yaklaşık 5 bin adet biyogaz santralı kurulabilir. Her santralda en az 2 kişinin çalışması durumunda 10 bin kişiye direkt, 40 bin kişiye ise dolaylı istihdam sağlanabilir. Çiftlik gübrelerinin tarımda değerlendirilmesi sayesinde ise 330 milyon dolar kazanç sağlanabilir" dedi.
Elektronik atıklar 1 milyar dolar yaratır
5 milyon euroluk yatırımla Türkiye'nin ilk elektronik atık geri kazanım tesisini kuran Murat İlgar ise bu yıl 1 milyon euronun üzerinde yatırım yaparak tesislerine buzdolabı ve toner geri dönüşüm hatları ekleyecek. İlgar,"Almanya'da 500 tane elektronik atıkla ilgilenen firma ve belediye var. Atıkların toplandığı 1400 nokta var. Türkiye'de ise böyle bir yer yok. İzmit Belediyesi'yle bu konuda çalışmaya başladık. İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Şişli ve Pendik belediyeleriyle de ayrı çalışmalar yürütüyoruz. Elektronik aletlerin atıklarında tehlikeli maddeler de var. Bu nedenle hurdacılara değil, lisanlı firmalara verilerek ayrıştırılması gerekiyor" diye konuştu. Türkiye'de yaklaşık 300-350 bin ton elektronik atık olduğunu belirten İlgar, bunun işlenmesi durumunda 1 milyar dolarlık bir ticaret hacmi yaratılacağını vurguladı.
3 yılda 175 milyon TL gelir
Türkiye'de yılda toplam 30 milyon ton katı atık üretiliyor. Bu atıkların yüzde 15'ini geri kazanabilir atıklar oluşturuyor. Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı (ÇEVKO), atıkların geri dönüşümü yoluyla son 3 yılda ekonomiye 175 milyon YTL kazandırdı.
Öte yandan, belediyelerin çöp toplama ve depolama gibi işleri düzenli hale getirmesiyle çöpler firmalar için de para kazandıran bir değer haline gelmeye başladı. 2004'de 15 adet olan düzenli çöp depolama tesisi sayısı 46'ya, düzenli depolama yapan belediye sayısı ise 150'den 611'e yükseldi.