Hürriyet Gazetesi'nden Erdinç Çelikkan'ın haberine göre, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın Torba Kanunu onaylaması, milyonlarca kişide sevinç yarattı ancak, madenci şehri Zonguldak’ta bunun tam tersi bir durum yaşandı. 301 işçinin yaşamını yitirdiği Soma faciasının ardından gündeme gelen Torba Kanun’un madenciler için birçok yeni hak getireceği bekleniyordu. Ancak Soma için çıkarılan düzenleme, oradaki acıyı en çok hisseden Zonguldak’ta hüsrana yol açtı. Başta Türkiye Taş Kömürü Kurumu (TTK) ve rödovansla çalışan işletmeler olmak üzere yaklaşık 16 bin işçinin ekmek yediği 110 bin nüfuslu kent adeta torbayla yıkıldı. 22 rödovanslı maden işletmesinde çalışan 4 bin 500 işçinin, bir kısmının iş akdi feshedilirken, bir kısmı ise süresiz zorunlu izne çıkarıldı. 4 bin 500 işçinin en şanslıları ise madenlerin bakımcıları olarak tabir edilen 400-500 işçi oldu.
Torbanın ardından madenlerin çökmemesi ve su basmaması için 400-500 civarında işçi yeni şartlar altında çalışmasına devam etti. Zonguldak’taki Esnaf ve Sanatkar Odaları Birliği Başkanı Muharrem Coşkun, torba düzenlemenin ardından “kentte kaos oluştu” diyerek sözlerine başladı. Madencilerin esnafa aylık 70 milyon lira olan katkısının tamamen biteceğini savunan Coşkun, kentteki durumu şu sözlerle anlattı:
Faturayı kaldıramayız
“Bizi canlandıran, rödovanslı alanda çalışan işçilerin parasıdır. Piyasada 4 bin 500 işçinin parası dönüyordu ama artık bu yok. Soma’nın faturasını Zonguldak’a kesmeleri büyük haksızlık. Devletin birşeyleri üstlenmesi lazım. Elektrikte, vergide bir indirim sağlanabilir. Zonguldak’taki ocaklara da Soma’daki gibi kömür alım garantisi verilebilir. Eğer ocaklar böyle çalışmamaya devam ederse sosyal ve ekonomik kriz yaşanır. İşsizlik ordusuna yenileri eklenecek. Böylece kentte fuhuş, hırsızlık gibi adi olaylar artacaktır. Zonguldak’ta 22 rödovanslı saha var ayrıca 100 taşeron şirket kömür çıkarıyor. Önümüzdeki günlerde yasal tüm haklarımızı zorlayacağız. Türkiye her yıl 20 milyon ton kömür ithal ediyor. Dünyadaki işsizlere katkı yapıyoruz ama buradaki insanımızı işsiz bırakıyoruz. İş sağlığı ve güvenliği tedbirleri bakımından işverenin yükünün hafifletilmesi gerekiyor. Böyle olursa hem madencilerimiz işsiz kalacak hem ocaklardan kömür çıkmayacak. Kısa vadede işçi ve işveren zararlı çıkacak ama uzun vadede devletin kaybı daha büyük olacak. Vergi alamayacak, sigorta priminden olacak ayrıca işsizlik sigortası vermesi gerekecek. Yasalar geriye dönük işlemez. Ancak torbayla adama kazanmadığı paranın kıdeminin verilmesi şartı getiriliyor.
Göç hızlanacak
Devlet kömüre alım garantisi verse her işletme çıkardığı işçilerden daha fazlasını almaya hazır. Fırıncısı, berberi, minibüsçüsü, bakkalı kan ağlıyor. Ev sahipleri bile etkilenmeye başladı. Türkiye’nin en fazla göç veren illeri arasındayız. Zaten göç veriyorduk bu yasayla göçte hızlanma olacak. Türkiye sanayisi bizim kömürümüzle çalışıyordu. Ancak şimdi Zonguldak, Türkiye’nin kamburu olarak görülüyor. Devlet destek versin, denetim yapsın biz daha fazla üretmeye hazırız. Torbadan sonra esnafta tedirginlik başladı ‘önümüzü göremiyoruz’ diyorlar. Piyasalar zaten durgundu, caddeye bakın kimsenin yüzü gülmez. Ocakların kapanmasına neden olan maddelerde iyileştirmeler yapılabilir. Soma’nın faturasını Zonguldak kaldıramaz. Kimsenin buna hakkı yok. Eğer çözüm sağlanmazsa kepenk kapatacağız, Ankara’ya yürüyeceğiz.”
Aileler parçalanır
Genel Maden İşçileri Sendikası Genel Başkanı Eyüp Alabaş da düzenlemenin getirdiği sakıncalar nedeniyle tepkiliydi. Hem ekonomik hem sosyolojik anlamda Zonguldak’ın yaralanacağına, parçalanmış aileler oluşacağına ve farklı sosyolojik olaylar yaşanacağına dikkat çeken Alabaş, “Zonguldak halkının bildiği tek iş madenciliktir. İş bulamayan aileler başta Soma olmak üzere diğer maden bölgelerine göç edeceklerdir” diye konuştu. Torbayla yaşanan sorun için çözüm önerisi de getiren Alabaş, “Rödovans ücretlerinde düşüş olabilir. Ton başına 25 lira rödovans bedeli ödeniyorsa 5 liralık indirimle maliyetler karşılanabilir” dedi. TTK ile sözleşme yaparak sahaları kiralayan işletmelerin madenleri durdurduğuna dikkat çeken Alabaş, “Taşkömürü ilk üç stratejik maden içinde yer alıyor. Demir cevherini eriten tek madde taş kömürüdür. Birçok ülke bunu destekliyor. Kapatıyorum denilecek bir ürün değil. Devlet, Zonguldak havzasına sahip çıkmalıdır. Tüm işçiler endişeli, babalarda evine ekmek götürememe korkusu yaşanıyor. Her kazada sefalet ücretleri gündeme gelen, bin bir zorluk yaşayan maden işçileri yine işsiz kalıyor. Akıbetin ne olacağı konusunda belirsizlik var. İşletmeci sözleşmedeki şartlar doğrultusunda tüm yaptırımları kabul ederek anlaşmayı feshedilir” açıklamasını yaptı.
Hayat farklı kaosa sürüklenir
Zonguldak Belediye Başkanı Muharrem Akdemir de kömürsüz bir Zonguldak’ın olmayacağını söyleyerek söze başlıyor. “Kömür madenleri, maden işçileri, kömüre dayalı ekonomi yok sayılamaz” tepkisini gösteren Akdemir, Zonguldak’ın yaşadığı sıkıntıyı şu sözlerle aktardı: “Devlet burada dengeyi kurmalıdır. Üretilen kömüre devlet alım garantisi verebilir. Devlet ithale sırtını dayamamalıdır. Madenci işsiz kalırsa işveren, esnaf kurumlar etkilenecek. Hayat farklı bir kaosa doğru sürüklenecek. Ocakların kapatılması okulların açılışına denk geldi. Çok vahim durumlar olacak. İşsiz kalanlar için Zonguldak’ta başka bir iş kapısı yok. İşveren adım atacak, devlet adım atacak, ortak bir çözüm yolu bulunacak. Devlet, sigorta primi, vergi gibi konularda indirim yapabilir. Eğer çözüm bulunmazsa işsiz kalan aileler Soma, Diyarbakır ve Kütahya gibi yerlere gidecekler. Soma’da işçimiz daha rahat, çünkü orada kömür daha çok yüzeyden çıkarılıyor. Daha önce Zonguldak’ta 55 bin maden işçisi vardı ancak bu sayı zamanla 15 bine kadar indi. Bunun altında siyasi bir neden yatıyor, Zonguldak cezalandırılıyor. Bu hesap yıllardır yapılıyor. Başbakan’a konuyla ilgili yasanın görüşmeleri sırasında birebir raporlar iletildi. Devlet vereceğini vermeli, işveren alacağını almalı. İşveren ‘şartlar makul seviyeye inerse üretimi arttırırız’ diyor. Zonguldak’ta bir de ithal kömür problemi var. Erdemir, Kardemir ve Çatalağzı Termik Santrali, Zonguldak için kuruldu ama ithal kömür aldıkları için şehre pranga oldular. Torbadan önce de sorunlar vardı ancak yasa çıktıktan sonra denge işveren aleyhine değişti. Parasızlık her şeyi yaptırır, işçiler travma yaşar. Yasada ‘ithal kömürü yasakladık’ deseler hiçbir sorun olmazdı. Bizim burada toprak diye attığımız düşük kaliteli zehirli kömürü ithal ediyoruz.”
Şehir dibe değil dışa göçtü
TMMOB Maden Mühendisleri Odası Zonguldak Şube Başkanı Erdoğan Kaymakçı ise Torba Yasa’nın Zonguldak’ta infial yarattığını söyledi. Zonguldak’taki işsizliğin büyüme oranının düşmesiyle artacağını kaydeden Kaymakçı, Zonguldak’ın madenle varolduğunu belirtti. Şehirde 1.5 milyar tonluk taş kömürü rezervi olduğunu kaydeden Kaymakçı, “Burada bir ömür var” dedi. Resmi Gazete’de yayınlanan düzenlemeyle TTK’nın da yok oluşa doğru gideceğini savunan Kaymakçı, sözlerini şöyle sürdürdü: “Burada yetişen madenciler ülkenin farklı yerlerindeki afetlerde arama-kurtarma faaliyetlerinde görev alıyor. Böyle giderse arama-kurtarma kültürü de yok olacak. Zonguldak, 1980 yılına kadar Türkiye ekonomisine yön veren lokomotif bir şehirdi. Ancak şu anda Zonguldak’a ahde vefasızlık yapılıyor. 1980’e kadar göç alan Zonguldak, son 30 yıldır gözden düştü. Kömürü ucuza ithal ediyoruz diye yerli kömür gözden çıkarılmaz. Ancak istihdama dönük adımlyar atılmıyor. Zonguldak’ta üretimde çalışan her bir işçi 10-12 kişiye istihdam alanı yaratır. Kapatılan 22 ocağın 2015 başında yeni sözleşme yapması gerekiyor. Çünkü 10 yıllık sözleşme süreleri doldu. Sektörü canlandırmak için bir fon kurulabilir. İthal kömürün parasının bir kısmı fona yatırılabilir. Fonda biriken para sektörün sorunları için kullanabilir. Afşin ve Soma’da alım garantisi varken burada niye yok? Madenci kentiyiz ama öksüz evlat muamelesi görüyoruz. TTK’da 1.7 milyon ton, rödovanslı sahalarda ise 1 milyon ton kömür üretiliyor. Yıllık 20 milyon ton kömür ithal ediyoruz. Bunun parasal karşılığı da 4 milyar doları buluyor. TTK’da ton başına üretim maliyeti 450 lira ancak satış 200 liradan yapılıyor. Özelde ise tahminen maliyet 100 lira civarında, satış ise 10-15 lira fazladan yapılıyor. Zonguldak madenler nedeniyle göçüyor diye söyleniyordu şimdi dışa göç vermeye başladı.
Ekonomi dibe vurur
Zonguldak Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Salih Demir kapatılan madenlerin aylık devlete katkısının 25-30 milyon lira olduğunun altını çizerek, “Şimdi bu rakam hiç ekonomiye girmeyecek. Bakkalından mağazalarına kadar bu Zonguldak’ı tepeden tırnağa olumsuz etkileyecek. İşsiz kalan 4 bin aile iş bulamazsa Zonguldak’tan göçecek. Bu düzenleme TTK’nın kapanmasının da önünü açacak. TTK geçen yıl 620 milyon lira zarar etti. Bu torba yasayla birlikte 70-80 milyon daha ekstra zarar gelecek. Aşağı yukarı kapanan işletmelerden 22 milyon lira rödovans alıyordu onu da alamayacak. Ekstra 100 milyon zarar gelecek” dedi. Devletin zararı karşılayamayacağını ve TTK’nın da kapanacağını öne süren Demir, “Zarar karşılanamayınca Zonguldak bitecek. Bu Zonguldak’ı bitirmeye dönük bir kanundur. Kanun aslında sadece Zonguldak’ı değil kömür üretip devlete satamayan her madeni etkileyecektir. Zonguldak’ın bel kemiği kömürdür. Kömürcülerin harcamadığı paralarla Zonguldak ekonomisi dibe vurur. Burada üniversite dışında gelir kaynağı yok, fabrika yok, sanayi yok, tarım yok” ifadesini kullandı.