Tarihe Açılan Kapı: British Museum

Dünyadaki büyük müzelerin en görkemli biçimde halka açılanı Louvre’dur fakat British Museum ona 33 sene kadar takaddüm eder, yani daha eskidir. Hiç şüphesiz ki British Museum’u o zamanlar izin alarak gezmesi son derece zordu ve aslında müze, ilmi kütüphanesiyle birlikte düzenlenmişti. 100 bini aşan eserin birkaç misline ulaşması Britanyalı arkeolog ve dil bilginlerinin çivi yazısının keşfini sağlayan Asur kazılarının gelişmesi, giderayak Mısır’daki tetkik ve eserlerin nakline bağlı olarak mümkün oldu.

Bu müzeye giriş başlangıçtan beri serbestti, ne var ki kütüphane hizmetlerindeki düzgünlük müzedeki eserlerin ziyareti ve hele depodaki malzemenin tetkikinde yoktu. Zamanla müze büyüdükçe ziyareti de o kadar mükemmel düzenlendi ki, 19’uncu asır sonlarında British Library’de, yani kütüphanede okumak da, müzeyi gezmek de bir zevk haline geldi.

Müzenin gerçek anlamda kazandığı tutarlı ve zengin koleksiyonlarının başında Sir William Hamilton’un hâlâ değerini koruyan Yunan dönemi vazoları ve klasik heykelleri yer alır. 1772’de bağışlanmıştır. General Bonaparte’ın Mısır’dan çekilmek zorunda kalışından sonra Fransızların buluşu olan Rosetta taşı da dahil eski Mısır zenginlikleri müzeye akmaya başladı. Tawnley’in klasik heykeller koleksiyonu yanında Lord Elgin’in kendi adıyla anılan Parthenon frizleri ve bizim Bodrum’dan götürülen ünlü Mausoleum’un kabartmaları British Museum’un seviyesini yükseltti.

Büyük müzelerin dünya tarihindeki rolü bizzat insanlığın tarihini kendi malzemelerine göre yorumlamaları ve kafalarımızı ona göre şekillendirmeleridir. O yüzden orta şarkta ve Akdeniz’in diğer ülkelerinde ortaya çıkan Tahran’daki İran Bastan (İran Kültür Tarihi) veya Kahire Müzesi, İran İslam Eserleri Müzesi ve tabii bizim Arkeoloji, İslam Eserleri, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi gibi müzeler iyi incelenip değerlendirildikleri takdirde cihan tarihinin yorumlarını değiştireceklerine şüphe yoktur.

Yayınlarıyla ünlü

1880’lerde müzenin içinden tabiat tarihi ile ilgili fosiller alınıp yeni kurulan Tabiat Tarihi Müzesi’ne taşındıktan sonra bir gelişme daha oldu. British Museum’daki ünlü kütüphane British Library’nin bir parçası haline dönüştü ve kütüphane 1997’de bugünkü binasına taşınarak British Museum binasını sanat eserlerine bıraktı.

Bugün bu müzede İtalya’dan, Yunanistan’dan ve Türkiye’den gitme hayli eser var. İtalyanlar tarihi arkeoloji bilgisi ve sanatseverlik açısından bütün Avrupa toplumlarının öncüsüdür. Ama servet ve teşkilatları maalesef milli zenginliklerini korumaya yetmiyor. Dün olduğu gibi bugün de taşıma görülüyor. Yunanlılar “Elgin mermerlerini isteriz” diye kıyamet koparıyor. Belki de Parthenon’un alınlık frizlerini alacak ve Parthenon’da kurulan müzeye nakledecekler.

Türkiye Bodrum kalıntıları üzerinde çok fazla kıyamet koparmıyor, zaten Mausoleum’a, yani anıtsal mezara musallat olanlar 19’uncu asrın Britanyalılarından önce Rodos şövalyeleriydi. Bodrum Kalesi’ni inşa için Karia döneminin abidelerini insafsızca parçalayıp taşıdılar. Onlar için Hıristiyanlığın ileri üssünü tahkim etmek, eski dünyanın eserlerine hayranlık duymaktan kuşkusuz daha önemliydi. Nihayet Mısır’ın zenginlikleri Britanya’nın o ülkedeki uzun işgali boyunca Britanya Müzesini doldurdu. Kuşkusuz British Museum başka dönemlere ve ülkelere ait eserleri de ihtiva ediyor. Ama Avrupa resmi National Gallery’de ve şark eserleri de Victoria and Albert Museum’da teşhir ediliyor.

British Museum’a giriş bedava; hiç sevinmeyin, nasıl olsa bir giriş fiyatının 10 mislini müzenin satış mağazalarındaki hatıra eşya, tıpkıyapım ve kitaplara verirsiniz.

British Museum yayınları ile ünlüdür. Bu yayınlar bir zamanlar çok ucuzdu çünkü Doğu Almanya’nın harika matbaalarında basılırdı, şimdi biraz daha fiyatlı. Müze bağış ve satışla ayakta duruyor. Bizim müzelerimizde de benzeri bir girişim başlamıştı, iyi gidiyordu ama müze dernekleri kapatılınca akamete uğradı. Dünyadaki büyük müzelerin büyüklüğü sadece onların mazileri ve toparladıkları eserlerden değil, idaredeki yeniyi arayıştan ve halktan gördükleri destekten ileri gelir.