|
Türkiye’nin asrın projeleri arasındaki deniz altından askılı boru sistemiyle KKTC’ye su götürülmesi projesi tamamlandı. Su geldi ancak işletmesini kimin yapacağı hâlâ belirsiz. Ortaya çıkan ‘işletme krizi’, KKTC’de koalisyon hükümeti ortaklarını da karşı karşıya getirdi. Hükümetin bir kanadı suyun yap-işlet-devret yöntemiyle özelleştirmesine karşı çıkarken, diğer ortak destek veriyor. Krizin temelinde ise, KKTC devletinin belediyelere suyu çok yüksek oranlarda zararına satması ve özelleşmesi halinde belediyelerin en büyük gelirlerini yitirecek olması yatıyor. Su işleri dairesinin verilerine göre 1 ton suyun devlete maliyeti 1 liranın üzerine çıkıyor. Belediye ise suyun tonu 10 kuruşa alıyor ve maliyetin çok altına aldığı suyu halka satarken, kademeli bir fiyat uyguluyor.
30 milyon metreküp
KKTC su işleri dairesi yetkililerinin verdiği bilgilere göre, 300 bin nüfuslu ülkede devlet yıllardır bilinçli bir şekilde zarara uğratılıyor. Hürriyet Gazetesi'nde Ömer Bilge imzasıyla yer alan habere göre su yönetiminde oluşturulan yapı, yılda 30 milyon metreküp içme suyu tüketen KKTC’de devletin milyonlarca lira zarara uğraması ve bütçe açığı olarak Türkiye’den mali yardım talep edilmesine neden oluyor. İktidardaki solcu Cumhuriyetçi Türk Partisi’nin (CTP) karşı çıktığı, küçük koalisyon ortağı Ulusal Birlik Partisi’nin (UBP) ise, desteklediği yap-işlet-devret modeli, ülke gündeminin birinci maddesi oldu. Ada’da yapılan tartışmalarda sol siyaset ve sendikalar özelleştirmenin olumsuz yanlarına odaklanırken, karşı çıkan kesim, devletin bilinçli bir şekilde zarara uğratılmasını ön plana çıkartıyor.
28 belediye yapıyor
Ada’daki su dağıtım ve tahsilat işini 28 belediye gerçekleştiriyor. Türkiye’nin önerdiği tahsilatın da dahil olduğu yap-işlet-devret modelinde belediyelere gelir payı verilecek. Ancak verilecek pay belediyelere yeterli gelmiyor. Belediyeler, personel giderlerinin önemli bölümünü su satışından elde edilen gelirle karşılıyor. 28 belediye, su işletmesini yürütmek amacıyla BESKİ adlı özel bir şirket kurdu. Belediyeler özel şirket çatısı altında fatura tahsilatındaki tekellerini korumayı amaçlıyor. Türkiye ise, yıllık 75 milyon metreküp su kapasiteli 1,6 milyar dolarlık asrın projesinin de sübvansiyon sistemiyle işletilerek zarar etmesini istemiyor. Bu nedenle suyun belediyelerin gelir ortağı olacağı yap-işlet-devret modeliyle işletilmesini istiyor. Türkiye suyu KKTC’ye bedava veriyor. Ancak işletim maliyetinin karşılanmasını talep ediyor. Türkiye ile KKTC arasında suyla ilgili protokol 2012’de her iki ülkenin parlamentolarında onaylandı. Protokolde yap-işlet-devret yöntemiyle işletim de bulunuyor.
KKTC’de su işletim sistemi nasıl çalışıyor
- KKTC’de günümüzde su tüketimi açılan kuyularla yer altı sularından karşılanıyor.
- Su işleri dairesinin verilerine göre 1 ton suyun devlete maliyetİ 1 liranın üzerine çıktı.
- Su işleri dairesi, yüksek maliyetine rağmen belediyelere 3 ayrı tarifeden suyu zararına satıyor.
- Kuyuların işletmesini (elektrik maliyeti) belediye karşılıyorsa, suyun tonu 10 kuruş, tüm maliyetleri su işleri dairesi karşılıyorsa 25 kuruş, özel sektörden deniz arıtmasıyla satın alınıyorsa, 35 kuruş.
- Su işleri dairesi Gazimağusa kenti ve Bafra turizm bölgesinde özel sektörün işlettiği 2 deniz suyu arıtma tesisinden de su satın alıyor. Devlet arıtılmış suya 1.5 dolar ödüyor, ancak belediyelere 35 kuruşa satıyor.
- Belediyeler ise, maliyetin çok altına aldığı suyu halka satarken, kademeli bir fiyat uyguluyor. Su tüketimi artıkça fiyat artıyor. Bir hanenin aylık su tüketimi, yaz aylarında 40 ton, kış aylarında 30 ton. Ortalama ton satış fiyatı da 3 lira.
- Belediyeler su satışından önemli miktarda kâr ediyor. Ancak buna rağmen, belediyelerin neredeyse tümü farklı nedenlerle ekonomik sıkıntı içinde. * 28 belediyenin büyük çoğunluğu tahsilatın ancak yüzde 50’sini gerçekleştirebiliyor.
Belediyeler: Gelirimiz gidecek
Türkiye’nin önerdiği tahsilatın da dahil olduğu yap-işlet-devret modelinde belediyelere gelir payı verilecek. Ancak verilecek pay belediyelere yeterli olmuyor. Belediyeler personel giderlerinin önemli bölümü su satışından elde edilen gelirle karşılıyor. 26 belediye, su işletmesini yürütmek amacıyla BESKİ adlı özel bir şirket kurdu. Belediyeler özel şirket çatısı altında fatura tahsilatındaki tekellerini korumayı amaçlıyor.
|
