Sümerbank Kayseri Yerleşkesi Mutlaka Korunmalıdır!

1935 tarihli Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası ve Lojmanları, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ilk kamu yatırımıdır. Bu özelliğinden dolayı da, 1999 yılında -özelleştirilmek yerine- kamulaştırılarak Erciyes Üniversitesi’ne devredilmiştir. 2003 sonunda ise, tarihi “anıt” olarak tescillenerek koruma altına alınmıştır. Ancak, tescil kararının alındığı günden bu yana peşi sıra itiraz davaları açılarak karar bozulmak istenmektedir.

Sümerbank Kayseri Yerleşkesi, en azından hukuki olarak koruma altında diye sevinirken, 2005 yılının son aylarında Erciyes Üniversitesi Rektörlüğü, Sümerbank Yerleşkesi’nin Dış Lojmanlarından bir kısmını -1935 tarihli Dış Usta Evlerinin hepsi ve 1942 tarihli Dış Vazife Evlerinin Emniyet Müdürlüğü Hizmet binasının bulunduğu ada içinde olan kısmı- Kayseri Emniyet Müdürlüğü’ne devretmiştir. Emniyet Müdürlüğü ise ilk olarak, tescilli lojmanların çamaşırhanelerini “güvenlik sorunu oluşturuyor” bahanesi ile yıkmıştır. Şubat başında ise, Dış İşleri Bakanımız Abdullah Gül’ün de katıldığı bir ödül töreni sonrasında, Erciyes Üniversitesi Rektörlüğü ve Kayseri Büyükşehir Belediyesi arasında, yerleşkenin belediye devrini ve 600 yataklı bir araştırma hastanesi yapılmasını içeren bir protokol anlaşması imzalanmıştır.

Elektrik Santrali

Tesis, sadece bir sanayi yapısı değil, ardında "modernleşme" hareketinin tetiklendiği kentsel ölçekte bir düzenleme olarak değerlendirilmelidir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti, modernleşme hedefi için, 'Batılı' bir kent kurmuştur. Fabrika ve lojmanları bu ‘modern’ ütopyanın somutlaştırılmış halidir. Tesis, o dönemde büyük bir gurur kaynağı olmuştur. Dolayısıyla ‘modern’ olma ideali, toplumsal ülkü haline dönüştürmüştür.

Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası, toplumun Batılılaştırılmasında etkili olmuştur. Başta lojmanları olmak üzere tüm mekanları, kentin mimari ve sosyal kültürünü yeninden tanımlamış; mekansal ve kültürel bir devrim gerçekleştirmiştir. Bundan dolayı Sümerbank Bez Fabrikası’nın, Kayseri kent kültürü için önemli bir mekansal “eşik” tanımladığı öne sürülebilir.

Tesis, kentsel mekanına olduğu kadar, ekonominin gelişimine de katkıda bulunmuştur. Fabrika, işçisini çalıştırmaya başlamadan önce eğitmiş, onlara “zanaat" kazandırmış ve işlerinde uzman bireyler yetiştirmiştir. Bu bireyler, fabrikadaki çalışma sürelerinin ardından, özel girişimleri ile yeni tesisler kurmuş ve başta Kayseri kenti olmak üzere tüm yurdun ekonomik gelişimine katkıda bulunmuşlardır.

Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası, aynı zamanda toplum düzenini de etkilemiştir. 'Batılı' bir kent merkezinde bulunabilecek eğitimden, barınmaya her tür sosyal donatıyı içeren mekanlar, hem Sümerbank Yerleşkesi içinde yaşayanların hem de kentin sosyalleşmesini sağlamıştır. Fabrikada çalışmak için farklı yerlerden gelen herkes, ortak “çağdaşlaşma” hedefi için bir araya gelmiş; yaşam ritüellerini, 'modern' ülkülerle güncelleştirmişlerdir.

İnşa edildiği dönemde hem mekansal hem de kültürel olarak bir devrim özelliği taşıyan tesis, zaman içinde Kayseri kent kimliğinin önemli bir ögesine dönüşmüştür. Özetle, Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası, çağdaşlaşma arayışında olan bir toplumun, kendini yönetenler tarafından kurgulanan -yeni- 'modern' kimliğin, içselleştirmesi ve yeni ilerleme geleneğinin benimsemesini sağlamıştır.

Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası Lojmanları Neden Önemlidir?
Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından, sanayileşme hedefiyle kurulan ilk fabrika Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası kadar, lojmanları da dönemin çağdaşlaşma yaklaşımını yansıtan önemli bir kaynaktır. Bundan dolayı çevresiyle birlikte lojmanlar, o dönem Türkiye’sindeki ‘modern’ kimlik arayışının, en önemli mekansal yansımalarıdır.

1935-1945 yılları arasında işletme binaları ile birlikte inşa edilen Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası Lojmanları’nı sadece, bir sanayi tesisinin “sosyal konut” uygulamaları olarak değerlendirmek yetersizdir. Devlet, lojmanlar özelinde, -o dönemde- ulaşmaya “Batılı” ülke kentlerinin birinin bir örneğini inşa etmiştir. 1930’lar Türkiye’si için bir ilk olan lojmanlar, aynı zamanda ülkenin ilk toplu konut uygulaması olarak da değerlendirebilir.

Bakım Atölyesi