80’li Yıllarda Türkiye’de Sanat Üretimi

br/>




















Karşı Sanat Çalışmaları 8 Nisan – 31 Mayıs 2005

Sergi kavramı ve Genel Yönetim : Beral Madra

Karşı Sanat’ın kuruluşundan bu yana üstlendiği toplumsal belleği canlı tutma işlevi içinde düzenlenen “Bir Bilanço” başlıklı sergi 80’li yıllarda görsel sanatlar alanındaki gelişmeleri, bu üretimin temellendiği siyasal, ekonomik, toplumsal, kuramsal gerçeklere doğru açılarak, modernizm ve post-modernizm olgularını irdeleyerek gündeme getiriyor.

Yakın dönemi araştıran ve yorumlayan böyle bir serginin yapılmasının nedeni öncelikle, günümüzün hızlı değişime yatırım yapan görsel-işitsel-nesnel kültür tüketimi bağlamında durmadan yıpranan düşünsel/ kuramsal bellek ve üretim birikimini toplumun gündeminde tutmaktır. İkinci olarak geç kalmış ve şimdilerde kurulması düşünülen ya da kurulmakta olan modern ya da çağdaş sanat müzelerinin/ merkezlerinin içerik sorunlarına bilimsel ve belgesel bir katkı ve çözüm önermektir. Üçüncü olarak, yetişmekte olan sanat ve kültür yöneticileri için görünmeyen bir üretimi görünür kılarak, araştırma ve yorum yapmalarını sağlamaktır.
Kuşkusuz, bütün bunlardan öte, 80’li yıllardaki üretimleriyle, Türkiye kültür ortamına ivme kazandıran sanatçıları ve belki artık var olmayan yapıtlarını toplumun dikkatine sunmaktır.

Sergi, Türkiye’de demokrasinin bütünüyle yitirildiği, şiddetin ve krizli ekonomik süreçlerin yaşandığı, iletişim, medya ve tüketim kültürünün yerleşmeye başladığı 80’li yıllarda, her şeye karşın söylen(e)meyen söylendi mi, anlatıl(a)mayan anlatıldı mı, im-alem, çoğulluk ve göndermeler gerçekleşti mi, gibi sorulara belgeler ve yapıtlarla yanıt vermeyi amaçlıyor. Bu bağlamda sergi, geniş bir disiplinlerarası konferans ve açıktorumlar ile de destekleniyor.

Sergi, Siyaset, Ekonomi, Toplum, Sanat ve Kültür Olayları, Görsel ve Nesnel Sanat Üretimi, Galeriler, Sanat Kurumları ve Koleksiyoncular, Eleştiri, Mimarlık, Sinema, Belgeseller, Konferans ve Söyleşiler gibi bölümleri içeriyor.

Sergi, Ayşe Çetinkaya, Beral Madra, Belgesel Sinamacılar Birliği, Denizhan Özer, Derya Bengi, Evrim Altuğ, Feyyaz Yaman, Grafikerler Meslek Kuruluşu, Müfit İşler, Özkan Taner, Vecdi Sayar’dan oluşan yönetim ekibi ve Begüm Akkoyunlu, Deniz Aygün, Elif Dastarlı, Hande Özdilim, Müfit Selçuk, Ömer Faruk Şerifoğlu, Pınar Çelik, Saliha Yavuz, Şebnem Aydın’dan oluşan araştırma ekibi tarafından düzenleniyor. Serginin grafik ve yerleştirme tasarımı Tulya Madra tarafından yapılıyor.

Sergi kitabı sergi süresi boyunca konferans, söyleşi ve diğer belge katkılarıyla hazırlanacak ve yayınlanacaktır.

Sergi, hızlı bir değişim geçiren kültür dokusu içinde geçmişi değerlendirmeyi amaçlayan bir Bilanço olarak sunulurken temelde “Anlatıl(a)mayanın Anlatılması” kavramını da içermektedir. Bu kavram, Post-modernizm’in tanımlamaları içinde yer alan “ayram” (differend) terimine ve Erol Göka’nın 1993’de Birikim (sayı 49) dergisinde çıkan, Postmodern’i Batı düşünürlerin tanımları, “ meta-anlatı olarak din” ve “tanrının bıraktığı boşluğun doldurulması” bağlamında ele alan “küller arasındaki ruh” yazısına odaklanmaktadır:

“ Derrida, Foucault, Baudrillard, Deleuze gibi poststruktturalist filozofların, Lyotard’ın ve onların Nietzsche, Heidegger gibi öncülerinin düşünce tarihine katkılarını, mevcut dünyadaki sözümona “postmodern” yaşantı fenomenlerinin tutarsızlıklarını gerekçe göstererek karalamaya kalkmak entellektüel bir fiyaskodur.

Lyotard’a göre postmodern düşüncede im (sign) representasyondan (temsil etme) daha çok presentasyon (ibraz) durumundadır. Presentasyonun semiyotiği ise differend’i (temsil edilmeyen) gerektirir. Differend sayesinde bir sözün ifade içindeki yeri saptanabilir; bir söz, bu ifade içinde yanlış bir yere girdiğinde bunun sancısını çeker: Heideggeriyen anlamda differend “söylenmeyen”, “düşünülmeyen”dir, nihil’dir; çağdaş kültürün çılgınlığında ifade edilememekten dolayı kıvranan anlatılmayanın anlatılmasıdır. Lyotard’ın differend’i referent’in (gönderim) karşıtıdır; Heidegger’in nihil’i gibi hem sınırları hem ufku belirlenmiş; Paul Ricoeur’un “plurisignificative” (çoklu imleyim) dediği akıcı ve imlalı bir dili karakterize eden sınırsız semiyozis’ten çok daha fazla ve değişik bir şeydir. Saf ifade edilmeyendir; yalnızca söylenin sınırlarında değil, varoluşun saçaklarında titreşir durur...

İm çağının sonu gelmiştir (Derrida) şimdi; differend kendini açığa vurmuştur; total varlık, gerçek im-alem (sign-universe), dil oyunlarının önüne geçmiştir. Postmodern logosentrik alemin nihai sınırlarını yapılandıran “unpresentable” olana (differend’e) yeni presentasyonlar bularak küller arasındaki ruhu ortaya çıkarma girişimidir.”

Yazının bu paragrafı 80’li yıllarda Istanbul odaklı sanat üretimini tanımlayıcı bir içerik taşıyor. Sergiyi post-modernizm gibi, “küller arasındaki ruhu ortaya çıkarma” girişimi olarak nitelendirmek, kuşkusuz abartılıdır; çünkü 80’li yılların sanat üretimi küller arasında gömülmemiştir, ancak gösterildiği zamandan bu zamana kadar kitleyi bilgilendiren bir müze ya da sanat merkezi bağlamında görünmeyen bir üretim olarak, ilklere sahip çıkma iddiası taşıyabilen kişi ve kuruluşlar tarafından yanlış ya da haksız kullanıma açıktır; bu olumsuzluğun bir an önce giderilmesi gerekir. Toplum kendisine sunulmak üzere üretilmiş bir yapıt topluluğunu istediği zaman görebilme hakkına sahip olamadı; bu kültürel açıdan sakıncalı bir bellek ve sorumluluk boşluğu yaratmaktadır.

Beral Madra/ Kasım 2004