12 Bin İsim Değişti

1940-2000 arasında 12 bin köyün ismi değiştirildi. Enver Paşa, 1915’te değişiklik için talimatname gönderdi. Buna göre Kızılkilise Nazimiye, Megri Fethiye, Ayasluğ Selçuk oldu. 1924’te Kırkkilise Kırklareli’ne dönüştü. Çölemerik ise Hakkâri oldu.

Araştırmacılar, yer isimlerinin sanıldığı gibi sadece 12 Eylül döneminden sonra değil, Osmanlı döneminden başlayarak sistematik olarak değiştirildiğine dikkati çekti. Doç. Harun Tunçel’in yaptığı araştırmaya göre, 1940-2000 yılları arasında 12211 köyün (yüzde 35) ismi değişti. Tunçel, köy isimlerinin 1925’ten itibaren değiştirildiğini söylüyor.

1910’da başladı

Araştırmacı-yazar Ayşe Hür şu bilgileri verdi: “Osmanlı’da yer adlarının değiştirilmesi fikri ilk kez 1910’da ortaya çıktı. Resmi adım 13 Mayıs 1913’te atıldı. 5 Ocak 1915’te Enver Paşa tarafından askeri kıtalara gönderilen talimatnamede Ermenice, Rumca ve Bulgarca dillerden olan il, ilçe, köy, dağ ve nehir adlarının Türkçeye tahvili isteniyordu. Dersim’deki Kızılkilise’nin Nazimiye, Muğla’daki Megri’nin Fethiye, Bursa’daki Mihaliç’in Karacabey, İzmir’deki Ayasluğ’un Selçuk olması bu döneme rastlar. 1922’de bir dizi yerleşim yerinin adı Türkçeleştirildi. 1923’te İzmit ilinin adı Kocaeli’ne, 1924’te Kırkkilise’nin adı Kırklareli’ne, 1927’de Bozok’un adı Yozgat’a çevrildi. Bolu’ya bağlı Üskübü ‘Konuralp’, Ankara’ya bağlı İstanos (veya Zir) ‘Yenikent’, İstanbul’da Makriköy ‘Bakırköy’, Ayastefanos ‘Yeşilköy’, Nevşehir’de Sinasos ‘Mustafapaşa’, Bursa’da Tirilye ‘Zeytinbağı’ oldu. İstanbul’daTürkçe olmayan sokak isimleri 1927’de değişti.”

Dersim kalktı

Hür, sözlerini şöyle sürdürdü: “1934-36 arasında halkevleri, yurt çapında 834 köye Türkçe isimler verdi. 1935’te Dersim’in adı Tunceli yapıldı. 1937’de Mamuretülaziz’e önce El’azık denildi, sonra bu ad Elazığ’a çevrildi. 1956’da kurulan Ad Değiştirme İhtisas Komisyonu, 1978’e kadar yaklaşık 75 bin yerleşme adını inceledi ve bunlardan 28 bin kadarını değiştirdi. Sanıldığının aksine, 1980 darbesine kadar bu konuda yapılacakların çoğu yapılmıştı. 1983’ten sonra da ufak çaplı değişiklik hamleleri yapıldı. İçinde “kızıl”, “çan”, “kilise” kelimeleri olan köylerin isimleri ile Arapça, Farsça, Ermenice, Kürtçe, Gürcüce, Tatarca, Çerkezce, Lazca köy isimleri ‘bölücülüğe meydan vermemek’ amacıyla değiştirildi.”

Neyi değiştirir?

Eski Türk Tarih Kurumu Başkanı Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu, “Türkiye Cumhuriyeti döneminde illerin birçoğunun adları değiştirildi, çünkü, orada yeni sakinler vardı. Yunanistan’da, Bulgaristan’da Osmanlı’dan kalma yer adı kalmamıştır. Bizler biraz daha ileri gitmişiz, Türkçe olan yer isimlerini bile değiştirmişiz. Değiştirilmiş olanlar kalsın, bundan sonra değiştirilmesin. Değiştirilmesi neyi değiştirir?” dedi.

Bedlis’ti Bitlis oldu

Hür’e göre, Kürtçe isimleri değiştirilen bazı yerler şunlar: “Bedlis: Bitlis, Pasür: Kulp, Gıremori: Sivrice, Papşen: Yumurtatepe, Sert: Siirt, Dırıjka: Demirkapı, Cipak: Kırkgöze, Deşt: Geyiksu, Arxa: Akçadağ, Darahene: Genç, Yekmal: Çukurçaayır, Dıri: Çobançeşmesi, Gamişvan: Değirmendüzü, Gürkaynak, Sepnat: Domluca, Hezex: İdil, Zexçi: Yağlıca, Dergule: Kumçatı, Bıava: Görmeç, Becırman: Vergili, Berçenek: Tarlacık, Çölemerik: Hakkâri”

İl il dağılım

Doç. Dr. Harun Tunçel’in yaptığı araştırmaya göre, 2000 itibarıyla ismi değiştirilen köylerin illere göre dağılımı şöyle:

“Adana (169), Adıyaman (224), Afyonkarahisar (88), Ağrı (374), Amasya (99), Ankara (193), Antalya (168), Artvin (101), Aydın (69), Balıkesir (110), Bilecik (32), Bingöl (247), Bitlis (236), Bolu (182), Burdur (49), Bursa (136), Çanakkale (53), Çankırı (76), Çorum (103), Denizli (53), Diyarbakır (555), Edirne (20), Elazığ (383), Erzincan (366), Erzurum (653), Eskişehir (70), Gaziantep (279), Giresun (167), Gümüşhane (343), Hakkâri (128), Hatay (117), Isparta (46), İçel (112), İstanbul (21), İzmir (68), Kars (398), Kastamonu (295),  Kayseri (86), Kırklareli (35), Kırşehir (39), Kocaeli (26), Konya (236), Kütahya (93), Malatya (217), Manisa (83), Kahramanmaraş (105), Muğla (70), Muş (297), Nevşehir (24), Niğde (48), Ordu (134), Rize (105), Sakarya (117), Samsun (185), Siirt (392), Sinop (59), Sivas (406), Tekirdağ (19), Tokat (245), Trabzon (390), Tunceli (273), Şanlıurfa (389), Uşak (47), Van (415), Yozgat (90), Zonguldak (156)”

‘Papaz’ ismi oldu ‘Yaya’

Araştırmacı yazar Ayşe Hür’e göre, İstanbul’da 1927’de yapılan değişiklikler şöyle:

“Cadde-i Kebir: İstiklal Caddesi, Tatavla: Kurtuluş, Feriköy-Ermeni Kilise: Feriköy Fırın Sokak, Frenk Kilise: Satırcı Sokak, Moskof Kilise: Dershane Sokak, Papaz Köprüsü: Yaya Köprüsü, Mimar Andrea: Koçyiğit, Yanaki: Can Eriği, Aya Kiryaki: Teşrifatçı, Papayanni: Remzi Baba, Marki Kalfa: Dev Süleyman, Aya Tanaş: Yeni Alem, Hristoduli: Ekşi Nar, Hristo: Yeni Asır, Rousso: Türk Beyi Sokak, Konstantin: Baysungur Sokak, Feriköy Hamam: Ergenekon Caddesi. ‘Kurtuluş’ adını alan Ermeni mahallesine, Talat  Paşa İlköğretim Okulu açıldı.”