|
ürkiye yarım kalmış yatırım stokundan
1960'lardan beri kurtulamıyor. Her gelen iktidar yarım kalan projelerden
kurtuluş yolunu envanterden çıkarmakta buluyor. En ciddi ayıklama 2001 kriziyle
başlayıp AKP iktidarı ile sürdü. 8 yılda 3 bin 200 proje envanterden çıkarıldı
ancak AKP de siyasi kaygılarla geleceğe sorun yaratacak projelere imza atmaya
devam ediyor.
Türkiye'nin kıt kaynaklarına rağmen temeli atılıp
yıllarca ödenek aktarılan yarım kalmış 5 bin 556 projeden
gerçekliliğini ve gerekliliğini yitiren 3 bin 200 proje,
2001'den itibaren Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) envanterinden
çıkarıldı. Bu projelerden bini AKP iktidarı döneminde yatırım programından
çıkarıldı. Ancak bu dönemde de siyasi amaçlı kamu yatırımlarının bittiğini
söylemek mümkün değil. 1000 TL gibi küçük bir "iz bedeli" ile bütçeye girerek
hayatiyetini sürdüren binlerce proje bitirilmeyi bekliyor. Ayrıca DPT
envanterine göre 2002'de 114 milyar dolar bedelle giren 4 bin
414 projenin sayısı 2009'da 2 bin 332'ye düştü ama bu yatırımlara
ayrılması gereken tutar 160.7 milyar dolara çıktı.
Türkiye bitirilemeyen kamu yatırım stokunu yıllardır tartışıyor. Kaynak
yetersizliği nedeniyle bitirilemeyen bu projelerden zaman zaman toplu olarak
kurtulmaya çalışılıyor. Bu kapsamda 1990'lı yıllarda beş bini geçen proje sayısı
için ilk olarak 1991'de toplulaştırma yapıldı ve sayı azaltıldı. Daha sonra ise
2001 krizinin de etkisiyle proje sayısı ciddi oranda düşürüldü. AKP iktidarı
dönemine gelindiğinde ise yeniden ele alınan ve gözden geçirilen projeler
2006'da 2 bin 525'e kadar azaltıldı.
AKP iktidarı bu projeler arasında özellikle Doğu ve
Güneydoğu'da sağlık, ulaştırma ve enerji alanlarında pek çok
projeye hayat verdi ve bitmesi için önemli adımlar attı. Ancak aynı dönemde,
kültür merkezleri ve spor kompleksleri konusunda benzer kararlılığı gösteremedi.
Toplam tutarı 61 milyar 585 milyon 154 bin TL olan tarım projelerine ayrılan
ödenek de ciddi bir ilerleme sağlayamadı.
Öte yandan birçok yatırım yeterli kaynak ayrılamadığı ancak siyaseten
planlarda da bulunması gerektiği için "iz ödeneklerle
sürdürüldü. İz ödenek DPT'ye göre henüz bütçe ayrılamayan, ama envanterde
durmasında fayda görülen projeleri anlatıyor. Sonuç itibariyle 2009 yılı DPT
envanterinde 2 bin 332 proje bulunduğu göz önüne alındığında AKP, 7 yılda 4 bin
414 projeden bir bölümünü sonuçlandırsa da bine yakınını gözden
çıkardı.
Proje mezarlığına atılanlar
AKP'nin gözden çıkardığı projeler arasında irili ufaklı farklı projeler var.
Bu projelerin mezara giderken beraberlerinde toprağa gömdükleri para da ciddi
oranlarda. Birkaç örnek vermek gerekirse 2001'de o dönemin fiyatıyla 3 katrilyon
535 milyar liralık beş enerji projesi envanterden düştü. Hükümetin enerji
yatırımlarını rasyonelleştirme hedefiyle envanterden çıkarılan bu projelerden
yalnızca Afşin-Elbistan C Termik Santrali'ne 870 milyar TL harcanmıştı. Rize
İyidere Barajı'nın da proje bedeli 255.9 trilyon TL, yapılan ödeme 10 milyar
TL'ydi. Bu para da çöpe gitti.
Bunların yanı sıra Antalya'daki kapalı yüzme havuzu projesi 2002'de
programından çıkarıldı. Aydın Bozdoğan'da 25 yataklı devlet hastanesi 1996'da
plana girdi. 2004'te programdan çıkarıldı. 50 yatak ve 10 lojman üzerinden
1994'te başlanan Adana Karataş'taki Abdullah Tekin Devlet Hastanesi'nin DPT
envanterlerindeki izine en son 2004'te rastlandı. O tarihe kadar hastaneye 1
milyon 285 bin 716 dolar harcanmıştı.
Ağrı otoyolu için her
yıl ihale var
Yarım kalan yatırımlar konusunda ise AKP özellikle karayolları yapımına ilgi
gösterdi. Ancak burada da yanlış yatırımlarla milyarlar toprağa gömülmeye devam
ediyor. Ağrı Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Mehmet Erat, kent
çevresindeki yolların kötü standartlarda yapılması nedeniyle her yıl yeni ihale
açıldığını belirterek, "Aynı yollar her sene yeniden yapılıyor. Bu durum çok
rahatsızlık veriyor" diyor.
İz bedel seçmene selam demek
Eski DPT Müşteşarı Faik Öztrak'a göre "iz
bedelle" devam ediyormuş gibi gösterilen projeler "seçmene
selam" demek. Özellikle "iz bedel"ler sayesinde projenin yatırım
programında gözüktüğünü dile getiren Öztrak, "Bu sayede iktidar o ili
unutmadığını gösterir. Sonra bu projeler zaman zaman incelenir. Uygulanabilirse
hayata geçirilebilir" diyor. AKP'nin proje sayısını azaltmasının aslında
yatırımın yolunu değiştirmesinden kaynaklandığını da dile getiren Öztrak, bu
konuda şöyle konuşuyor: "AKP'nin proje sayısını azaltmaktan çok, çeşitli proje
finansmanlarını devletin değişik yerlerinden finans etme uygulaması
geliştirdiğini söyleyebiliriz. Örneğin merkezi hükümetin finanse etmekte
zorlandığı bir projeyi hâkim olduğu illerde il özel idareleri kaynaklarıyla
finanse ediyor. Bazı projeler ise özelleştirme sayesinde stoktan çıkarılmış
oldu."
İz ödenekle sürünen
projeler
1991 / Erzincan Kapalı Yüzme
Havuzu
1991'de Erzincan, 1994'te Elazığ kapalı yüzme havuzları DPT planına girdi.
Erzincan havuzunun maliyeti 2 milyon dolar, Elazığ'ınki 1 milyon 800 bin
dolardı. 2009 itibariyle Erzincan'a 2 milyon 755 bin dolar, Elazığ'a 7 milyon
dolar harcandı. Sonra 2009 ödeneğinde bu iki yapıya 2'şer bin TL ödenek
ayrıldı.
1991 / Şırnak Merkez Polis Lojmanları
DPT Planı'na 270 daire olarak girdi. Müteahhit iflas gerekçesi ile inşaatı
bıraktı. Toplam 4.5 milyon dolara yakın harcama yapıldı. Şu anda birkaç blokta
ikamet sürüyor. 8 temel ise çürümeye terk edilmiş vaziyette . Projeye 2009'da 50
bin TL ayrılmış görünüyor. Ancak meseleyi bilenler ortada bir inşaat olmadığını
söylüyor.
1995 / Amik-Afrin (Reyhanlı Barajı ve
Sulaması)
2001'de bitecekti. 2009'a gelindiğinde bitiş tarihi 2014'e ötelendi. Ancak
harcama hep "0" oldu. 2009'da kıpırdanma yaşandı ve 1.000 TL'lik ödenek
ayrıldı.
1997 / Bolu-Gerede (Deri) OSB
Aradan geçen 12 yılda OSB'nin ancak arıtma tesisi ve kamulaştırmaların da bir
bölümü yapılabildi. 21 milyon dolarlık bütçenin üçte biri harcandı. 2009'da 5
bin TL'lik ödenek ayrıldı.
1997 / Edirne Demirhanlı
Havaalanı
1997'de temeli atıldı. Ancak İl Özel İdare maliyeti karşılayamadı. Projenin
DPT envanterine girmesi için çaba gösterilmesine karar verildi. 2001
rakamlarıyla 930 milyar TL harcama yapılan havaalanı atıl
durumda.
1998 / Ankara İçmesuyu II. Merhale
Proje bedeli olan 332 milyon doların yalnızca 9.3 milyonu harcandı. 2009'da
1.000 TL ödenek ayrıldı.
2004 / Hakkari OSB
2004'te projelendirildi. Arazi tahsisi yapıldı; ama henüz altyapı çalışması
başlatılmadı. 1.5 milyon dolar harcandı. 2.5 milyon dolara daha ihtiyaç var.
2009 payı 5 bin TL.
AKP'nin "iz"
bırakacak projeleri
Yatırım planlaması ve bunlara
uyulmaması mevzunda AKP de diğer iktidarlardan çok farklı değil. Aşağıdaki bazı
projeler AKP'nin bu konudaki yeteneğini gözler önüne
seriyor.
Konya-Akşehir Bölünmüş Yolu
123 km'lik yol, 2005'te DPT planına girdi. 2012'de bitmesi gerekiyor. Toplam
bedel 101.588.000 TL. Oysa harcanan para yalnızca 9.990.000 TL. 2009 ödeneği ise
250.000 TL. Bu ödenekle yol 366 yıl sonra
bitecek.
Diyarbakır-Mardin Bölünmüş Yolu
91 km'lik yol 2003'te DPT planına girdi. 2012'de bitmesi gerekiyor. Proje
bedeli 97.073.000 TL. Şu ana kadar harcanan para 11.295.000 TL. 2009 ödeneği
3.500.000 TL. Bu hızla projenin bitişi 24.5 yılı
bulacak.
Yukarı Murat 1. Merhale
2004'te DPT planına giren proje Ağrı için önemli ve 373 hektometreküp
depolama, 15927 hektarlık sulama kapasitesine sahip. Bedeli 60.271.000 TL. Şu
ana kadar bir harcama yok. 2009 ödeneği 1.000
TL.
Havaalanları
2008'de plana giren ve 2011'de bitmesi gereken havaalanları da iz bedellerle
bekletiliyor. Örneğin 70.070.000 TL bedelindeki Şırnak Havaalanı projesine
ayrılan 2009 ödeneği 3.000 TL. Aynı şekilde 97.020.000 TL bedelli Hakkari
Yüksekova ve 45.276.000 TL bedelli Iğdır havaalanları Şırnak'tan daha şanslı.
Çünkü onların 2009 payları 4'er bin
TL.
Ankara-Polatlı-Afyonkarahisar-Uşak-İzmir
Demiryolu
594 km'lik projenin bedeli 3 milyar 151 milyon TL. Şu ana kadar 0 TL
harcandı. 2009'da ödeneği artırıldı ve bin TL
oldu.
Bandırma Bursa Ayazma Osmaneli Demiryolu
2008'de plana alınan 190 km'lik yüksek standartlı demiryolu yapımı projesinin
2011'de bitirilmesi öngörülüyor. Bedeli 851 milyon 200 bin TL olan projeye
2008'de para ayrılmazken 2009'da ayrılan ödenek 1.000 TL
oldu.
Halkalı-Kapıkule Yeni Demiryolu İnşaatı
İstanbul, Tekirdağ, Kırklareli, Edirne'den geçecek 230 km'lik demiryolu
2007'de DPT planına alındı. 2012'de bitirilmesi gerekiyor. 1 milyar 635 milyon
556 bin TL bedelli projenin 2009 ödeneği 3.000 TL.
Çandarlı
Limanı
2008'de plana alınan limanın proje bedeli 393 milyon 470 bin TL. 2012'de
bitirilmesi planlanan limana 2009'da ayrılan ödenek ise 10 bin
TL.
|
