Heyelanı Önceden Haber Verecek Yazılım Geliştirildi

Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi’nde yer bilimciler için 16 ayrı işlemi tek bir uygulamada yaparak heyelan gibi afetlerde erken uyarı yapabilecek, deprem gibi afetlerde ise hasar tespit ve zarar azaltma çalışmalarında kullanılabilecek radar uydu görüntülerini işleyen yazılım geliştirildi.

1 Tem2025

yapi.com.tr/DHA

Heyelanı Önceden Haber Verecek Yazılım Geliştirildi

Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi (BEUN) Mühendislik Fakültesi Harita Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şenol Hakan Kutoğlu, ekibi ve proje ortaklarıyla birlikte afetlerde önleyici uyarı ve hasar azaltma faaliyetlerinde kullanılabilecek ‘Sentinel-1’ yazılımını geliştirdi.

Yazılımla birlikte heyelan meydana gelmeden yeryüzündeki milimetrik hareketler önceden saptanıp, erken uyarı sistemi geliştirilebilecek. Ayrıca depremle ilgili önleyici çalışmalar kapsamında fay hatları tespit edilebilecek, afet sonrası hasar azaltma ve gözlem yetenekleri artırılabilecek. Kaçak yapılaşmanın da tespiti için kullanılabilecek yazılım, üniversitenin Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) kapsamında maddi destek bularak hayata geçirildi. Şu an, üniversitenin internet sunucuları üzerinden çalışan sistem, diğer üniversitelerden yer bilimcilerin de kullanımına ücretsiz şekilde sunulacak.

‘Zamandan tasarruf edilmesini sağlayacak’
Geliştirilen sistemin radar uydularından gelen verilen işlenmesinde pek çok zorluğu aştığını ifade eden BEUN Rektörü İsmail Hakkı Özölçer, “Tek bir programa indirilmesi ve herkes tarafından, uzman olmayan kişiler tarafından bile kullanılabilmesine olanak sağlayan bir program geliştirdiler. Biz de programa olan inancımızdan dolayı BAP kapsamında üniversitemiz ve daha sonra Türkiye’nin kullanabilmesi için gerekli desteği verdik. Yapılan programla, yer hareketlerinin izlenmesi konusunda Türkiye’deki en öndeki üniversitelerden biri olduğumuzu artık söyleyebiliriz. Bu programla deprem, fay hatları ve heyelanlar takip edilebilecek. Belki heyelanlar daha önceden tahmin edilebilecek. Depremlerle, fay hatlarıyla ilgili ayrıntılı çalışmalar daha rahat yapılabilecek. Zamandan ve pek çok ekstra işten tasarruf edilmesini sağlayan bir program. Ülkemize ve milletimize hayırlı olsun.” dedi.

‘Radar uydularının bilgilerini çok az bilim insanı kullanabiliyor’
Radar uydularının sağladığı bilgilerin dünyada çok az sayıda bilim insanı tarafından kullanılabildiğini söyleyen Prof. Dr. Kutoğlu, “Bu jeolojik afetlerin ortaya çıkarılması erken uyarı yapılabilmesi, zarar azaltma çalışmalarının yapılması, aktif fay hatlarının belirlenmesi, aktif heyelanların belirlenmesi gibi çalışmalar günümüzün en ileri teknolojisi radar uyduları ile gerçekleştirilebilmekte. Ancak maalesef bu radar uydularının işlenmesi o kadar kolay bir çalışma değil. Bu gerek ülkemizde gerek dünyada az sayıdaki bilim insanı tarafından gerçekleştirilebiliyor. Bunların işlenmesi son derece zahmetli bir iş ve arka planda çok sayıda programın oluşturulması ve değerlendirilmesi gerekiyor.” diye konuştu.

‘Dünyanın tamamı çalışılabilir’
Yazılımla birlikte 2014 yılından bu yana radar uydu görüntülerinin sağladığı verilerin alanında uzmanların yapabileceği 16 ayrı işlemle ortaya çıkaracağı bilgiyi tek bir uygulamayla otomatik olarak değerlendirmeye başladıklarını ifade eden Prof. Dr. Şenol Hakan Kutoğlu, “Burada gerçekleştirilen uygulama ile hangi bölgede çalışmak istiyorsanız bu bölge Türkiye ile de sınırlı değil. Ekranda gördüğünüz üzere aktif jeolojisi bulunan dünya üzerindeki tüm bölgeleri Amerika’dan Avrupa’ya, Afrika kıtasına kadar tüm bölgeleri yer bilimcilerimizin çalışması mümkün hale getirdik. Burada çalışacağınız bölgeye belirleyip geometrik olarak seçiyorsunuz ondan sonra hangi tarihler arasında görüntüyü işlemek istiyorsanız onu seçiyorsunuz sonra bir butona basıyorsunuz, yazılım çalışmaya başlıyor.

Bu seçtiğiniz bölgenin büyüklüğüne ve zaman aralığına bağlı olarak arka planda görüntüleri uzay ajansları indiriyor. Bu görüntülerin boyutları gigabyte boyutunda. Bunları indirdikten sonra arkada otomatik olarak adım adım 16 tane ayrı program çalışıyor ve en sonunda seçtiğimiz bölgedeki yer hareketlerine zaman serisi olarak gösterilmesi mümkün oluyor. Yer hareketi olan bölgeyi tespit edebiliyoruz. Harita üzerinde tıkladığımızda herhangi bir bölgedeki, seçtiğimiz zaman aralığındaki hareketleri, zamanla değişen boyutta tespit edebiliyoruz. Böylece yer bilimciler, aktif heyelanları tespit etme fay hatlarını tespit etme, hangi faylar ölü hangi faylar aktif bunları belirleme, fayların uzunluğunu ve bu uzunluğa bağlı olarak ortaya çıkartabilecekleri depremin büyüklüğü gibi parametreleri çözmemiz mümkün. Böylece de zarar azaltma çalışmalarını yürütmek mümkün hale geliyor.” ifadelerini kullandı.

Tüm yer bilimcilere açık
Yazılımın bu aşamada üniversite içerisinden kullanılabileceğini ancak ilerleyen süreçte Rektör Özölçer’in talimatıyla, internet üzerinden kullanıma sunularak geliştirilebileceğini belirten Kutoğlu, şöyle konuştu:

“Ülkemizdeki kurumlar, kuruluşlar tarafından ilgi duyulduğu takdirde daha büyük desteklerle bir sunucu ortamı oluşturulursa, sadece bu amaca tahsis edilen sunucular oluşturulduğu takdirde, internet üzerinden de birden fazla kullanıcının yararlanabileceği bir şekle dönüştürmemiz mümkün. Yazılım bunun için hazır. Bu konularda çalışmak isteyen bir kişinin bu işlemler için son derece uzman olması gerekiyor. Bunun için 16 ayrı programı tek tek çalıştırması ve gerekli parametrelerini girmesi gerekiyor. Bunun için de büyük bir uzmanlık gerekiyor ama biz bu süreçlerin tamamını ortadan kaldırdık ve otomatik bir yazılım haline getirdik. Bu yöntemlerle, hangi bölgelerde zemin hareketleri var bunları görebiliyorsunuz. Zayıf zeminleri görebiliyorsunuz. Fay hareketlerinden etkilenen bölgeleri görebiliyorsunuz. Heyelan başlangıcı varsa bunları önceden tespit edebiliyorsunuz. Depremler ya da heyelan meydana geldikten sonra da ortaya çıkan hasarı da tespit etmek mümkün oluyor.”