İmarda ‘Muhafazakâr’lık (!) Dönemi

Yıldız Teknik Üniversitesi (YTÜ) Mimarlık Fakültesi’nce 11-12 Haziran’da düzenlenen “Planlama ve Mimarlık Alanının Son On Yılı Sempozyumu”nda yaklaşık 30 bildiri sunuldu. Çoğunun ortak saptaması şöyle özetlenebilir: “Siyasette muhafazakârlık, ekonomide imar rantı öne çıkarken kentlerimizin şehircilikten, yapılarımızın da mimariden uzaklaştıkları bir süreç yaşanıyor...”

Yani şu çok övünülen “değişim”, plansızlığı; “dönüşüm” de kimliksizliği yaratıyor... Bunlarla yükselen “muhafazakâr”lıksa kentsel değerleri “muhafaza etmeme”yi hızlandırırken yaşam kaynaklarını bile tüketen bir imar düzeni körükleniyor...

O kadar ki “kentsel dönüşüm” uygulamalarında “yeni” yapılaşmanın “bol kazanç”la birlikte “ideolojik” güçlenmeye hizmet edebilmesi için, “göstermelik” bir “tarihi mimari”(!) bile yaratılıyor...

Prof. İlhan Tekeli bu “kitch” mimariyi yaygınlaştıran “muhafazakâr” yöneticilerin kentlerimizle oynama hakları olmadığını, demokrasinin toplumsal değerleri yok etme yetkisi yaratamayacağını söylerken “son yılların gözdesi kentsel dönüşüm” için de şunu ekliyordu; “...örneğin yeni bir Osmanlı mahallesi kurma adına, tarihi çıkara alet eden ve geçmişin kötü taklidiyle kazanç hedefleyen projelere karşı çıkılmalıdır.”

‘İmar pazarı’ yetkileri

Sempozyumda tartışılan güncel gelişmelerden biri de imar yetkilerinin merkezi yönetime alınarak/verilerek, kentlerin bütüncül planlanabilmesi hedefinden giderek uzaklaşılmasıydı.

Prof. Dr. Hakkı Önel, bunun “vahim” örneği olarak Özelleştirme İdaresi’nin “satacağı kamu arazilerine ayrıcalıklı yapılaşma olanağı sağlama” yetkisini gösterirken dedi ki: “Hem de imar kurallarına uymayabileceği, yani şehirciliği, mimarlığı umursamayabileceği yasada yazıyor… Kamu hem de kamu alanlarında kenti göz ardı edebilir mi?”

Nitekim YTÜ Mimarlık Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Zekai Görgülü’nün açış konuşmasında ve oturumlardaki değerlendirmelerde özellikle “imar yetkilerinin hükümete bağlı kurumlarca üleşilmesi” süreci için de özetle şu vurgulandı: “Her isteyenin kendi beklentisine uygun yapılaşmayı kendi vereceği imar kararıyla gerçekleştirmesini öngören bir yetki karmaşasıyla, ne kentleri esenliğe çıkartacak planlama sağlanabilir; ne de özenli ve tarihsel saygınlığını geliştiren bir mimari yaratılabilir...”

‘Yasa’yla eşzamanlı

Sempozyumun yapıldığı mekânın girişinde “alışılagelmedik” bir görüntü vardı. Akademik etkinliklerde -eğer siyasi konuşmacılar yoksa- pek rastlanmayan “medya”mız bu kez kapıda bekliyordu! Derken, “ayaküstü” sorularından, oturumları izlemek yerine neden “dışarıda” konumlandıklarını anladık...

Aynı gün gazete haberlerinde, “kıyı belediyelerin imar yetkilerine el koyma” yasa teklifi vardı. Muhabirler, kapıdan çıkan plancı ve mimarlara sordular: “Sizce bu yasa, kıyı belediyelerine CHP’li başkanların seçilmesine bir misilleme mi?”

Hocalar “YÖK” nedeniyle “siyasi yorum” yapamayacaklarından, teklifin “dönemsel karakteri”ni vurgulamakla yetindiler: “Son 10 yılda imar düzeni paramparça yapıldı. Artık kentlerimiz, belediyelerin yanı sıra TOKİ’nin, çeşitli bakanlıkların ve kimi yatırımcıların, ‘kendi arazilerindeki yoğunluğu kendilerinin belirlediği’ imar yetkileriyle yapılaşıyor. Bu bilim dışı karmaşa şimdi de kıyılarda yaşanacak...”

Nitekim gazetelerdeki haber de şöyleydi: “Sahil şeridinde kalan yerlerde imar ve ruhsat yetkilerinin, belediyelerden alınıp Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bırakılmasına ilişkin kanun teklifi TBMM Başkanlığı’na sunuldu...”

Peki, AKP Manisa Milletvekili Recai Berber ve arkadaşlarınca verilen teklifin haberleriyle “İmar yetkisi yerel yönetimlerde olmalı, ama bilimsel ve demokratik denetimle kullanılmalı” denen YTÜ sempozyumun “eşzamanlı” olmaları ne anlama geliyor?

YTÜ Mimarlık Fakültesi Dekanlığı’nın bu müthiş “önsezisi” ne kadar değerliyse, aynı yasanın “planlamada yerel sorumluluklara öncelik veren” koskoca Kentleşme Şûrası’nın hemen arkasından gündeme gelmesi de o kadar “ürkütücü”...

Yaklaşık 6 ay boyunca, 300 uzmanımızın farklı komisyonlarda çalışarak ürettikleri raporlar, daha geçen ay “Şûra Genel Kurulu”nda kararlara bağlanmışı Bayındırlık Bakanlığı’nca gerçekleştirilen şûra, hem ayrılan zaman hem de muazzam organizasyonu ve onca bütçesiyle “imar” konusundaki en geniş katılımlı ve en kapsamlı “ulusal fikir geliştirme çalışması” idi.

Genel kurulun açış konuşmasını “Türkiye’nin Ortak Aklı” pankartı altında yapan Cumhurbaşkanı Abdullah Gül özetle demişti ki: “Şûrada geliştirilen düşünceler, öneriler ve kararlar, kentleşme politikalarımızı belirleyecek, yeni düzenlemelere ışık tutacaktır...”

İşte bunların başında da “imar yetkilerinde plan disiplinine bağlı ve katılımcı karar süreçleriyle yaşama geçecek yerellik” geliyor. Nitekim Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay da şûra sonuçlarını biliyor olmalı ki “kıyılarda inşaat ruhsatını bile bakanlığın vermesi”ni öngörebilen yasa tasarısı için “bu sadece bir öneri” diyerek şunu eklemiş: “İmarda çok başlılıktan, bütüncül bir yaklaşıma geçmek gerekiyor.”

Şimdi insan sormadan edemiyor; şu “imar meraklısı” AKP milletvekillerinin, Kentleşme Şûrası’ndan, hatta Cumhurbaşkanı’nın konuşmasından nasıl haberleri olmaz?

Ya Bayındırlık Bakanlığı’nın?...

Tarihe geçtiği söylenen şûra kararlarına uyulmasını sağlamayacaksa, yüzlerce uzman, aylarca neden çalıştı; onca masraf neden yapıldı?..

YTÜ’deki sempozyumda Kentleşme Şûrası’nın neden göz ardı edildiğine de şöyle açıklık getiriliyordu: “Şehirciliğin, imar rantının aracı değil, sağlıklı kentleşmenin çağdaş bilimi olduğunu; mimarlığın da yağmanın değil, uygarlığın ve insanca yaşamın sanatı olduğunu kavrayabilecek yönetimlerin özlemi içindeyiz...”