İstanbul Kıyılarını Etkileyebilecek Tsunamiler için Benzetim ve Hasar Görebilirlik Analizi

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü’nün Japon ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İnş. Müh. Bölümü, Deniz Mühendisliği Araştırma Merkezi’nden bilim adamlarıyla yürüttüğü projede tsunami analizi yapıldı.

Projenin amacı ve özeti

İBB'nin web sitesinde yer alan haberde, proje’nin amacı, tarihsel verileri, güncel araştırma araçları ve olanakları, bilimsel deneyimleri bir araya getirerek, olası tsunami tehlikesin düzeyini saptamak, bunların neden olabileceği hasar düzeylerini hesaplamak, riskleri belirlenmesi ve sakınma önlemlerinin geliştirilmesini ve tehlikenin azaltılması sağlamak olarak tanımlanıyor.

Benzetim (Modelleme)

Tsunami oluşturabilecek bölgelerin doğru tahmin edilmesi ve zamanında saptanması için, su düzeyi ve yer hareketleri verileri ve gözlemlerinden yararlanılarak, gerçek zamanlı, birbiri ile etkileşimli algoritmalar geliştirilerek, modellemeler yapılmıştır. Tsunaminin oluşması, hareketi, kıyılara ilerlemesi, körfez, koy ve limanlardaki hareketleri, kıyılarda yaratacağı yükselmeleri, tsunami simulasyonları için kullanılan sayısal modeller, kıyılarda, sığ sularda yaratacağı akıntıların sürükleme gücü, su düzeyi yükselmeleri, yapı özelliklerine bağlı olarak oluşacak hasar düzeylerini hesaplamak için hazırlanmış olan sayısal modeller geliştirilmiştir. Marmara kıyılarının geçmişte tsunamilere maruz kalmış olduğu bir gerçektir. Benzerine, günümüzde yoğun kullanım altında olan kıyılarımızın tekrar maruz kalması söz konusu olabilir.

Senaryolar

Marmara Denizinde olası tsunami oluşmasına yol açabilecek 49 ayrı senaryo incelenmiştir. Bu senaryolarda, Kuzey Anadolu fayının Marmara denizindeki Kuzey ve Güney kolları üzerindeki depremler ve fay hareketleri, ayrıca da Marmara denizindeki çeşitli bölgelerde saptanan olası zemin kaymalarına (heyelanlar) bağlı çeşitli kombinasyonlarla ortaya çıkabilecek deniz tabanı hareketleri ile depreşim dalgası oluşması modellendi. Senaryolarda kullanılan faylar ve denizaltı heyelanlarının konumları aşağıdaki çizimde verilmiştir. Fay ve Heyelanların çeşitli versiyonlarından senaryo üretildi.

Tsunami oluşması durumunda olası senaryolar

ID18 senaryosu: Fay ve heyelanların hareketine bağlı modelleme

- İstanbul Kıyılarında oluşması olası en büyük dalga yüksekliği 5.56 m.
- En yüksek dalganın ulaşacağı kıyı bandı İstanbul’un doğu kıyılarında (kıyıya paralel) 10km.lik kıyı çizgisidir.
- Tsunami Dalgasının kıyılara erişme zamanı 8 dakika -Kıyılarda ilerleme mesafesi 150m. den az.

ID15  Senaryosu:  Sadece fay hareketine bağlı modelleme

- İstanbul Kıyılarında oluşması olası en büyük dalga yüksekliği   4.71m.
- En yüksek dalganın ulaşacağı kıyı bandı İstanbul’un doğu kıyılarında (kıyıya paralel)  10km.lik kıyı çizgisidir.
- Tsunami Dalgasının kıyılara erişme zamanı 8 dakika  -Kıyılarda ilerleme mesafesi 50m. den az.

Tsunamiye hazırlık

- Kentin hangi bölgelerinin hangi koşullarda ne düzeyde sular altında kalacağını gösteren haritalar hazırlanmıştır.
- Tarafımızdan incelenip sakınma ve hafifletme konusunda önlemler saptanmaktadır.
- Tsunaminin İstanbul için etki edeceği bölgeler, sığ deniz bölgeleri, küçük tekne barınakları, ırmak ve dere ağızları, denizden 100-150 metre uzaktaki karadaki kıyı alanlarıdır.
- Tsunamiler beton yapılara zarar vermez, ancak ahşap yapılarda hasar oluşturması olasıdır.
- Marmara’da tsunaminin gündüz oluşması durumunda kıyılardaki tesislerin daha çok sayıda insanlarca kullanılmakta olması nedeniyle, can kaybı açısından geceye göre daha fazla risk taşıyabileceği düşünülmelidir.
- Tsunami olayına hazırlık, deprem için yapılan hazırlıklarla benzerlikler gösterir. Bu nedenle yabancı kaynaklarda 3 gün yetecek acil durum çantasının hazırlanması tavsiye edilir.

Yaklaşan tsunami belirtilerine örnekler

Çeşitli zamanlarda oluşmuş tsunami belirtileri aşağıda özetlenmiştir.

• Depremin sarsıntısı hissedilebilir.
• Büyük miktarda gaz kabarcıkları suyun yüzünde görülebilir ki suyun kaynaması biçiminde görüntü verebilir. 
• Deniz suyu alışılmışın üstünde sıcak olabilir.
• Su çürük yumurta (Hidrojen sülfür) yağ ya da petrol gibi kokabilir.
• Deniz suyu cildi rahatsız edebilir.
• Gök gürültüsüne benzer, jet uçağı sesi, helikopter, ıslık sesi gibi sesler duyulabilir.
• Deniz kıyıdan önemli bir miktarda geri çekilebilir. 
• Ufuk çizgisinde kırmızı renkli bir flaş ışık görülebilir. 
• Dalga yaklaşırken dalganın üst kısmında bir kızıllık görülebilir.

Eğer deniz kıyısındaysanız ve zayıf şiddette bir deprem hissederseniz;

- İlk fırsatta deniz kıyısının davranışına bakınız.
- Eğer denizde olağan dışı çekilme ya da ilerleme görür iseniz, tsunami gelmesi olasılığı çok yüksektir.
- Bu durumda denizin davranışını izlemek yerine denizden uzaklara girmeniz elzemdir.
- İstanbul için tsunaminin kıyılara gelme zamanı 5-10 dakika arasındadir. Depremin merkezine bağlı olarak bu süre 20 dakikalara kadar da çıkabilir. 
- Kıyıda deniz çekildiğinde merak edip izlemeye kesinlikle gitmeyiniz. Çünkü can kayıpların büyük bir bölümü bu sırada olmaktadır. Kısaca denizi izleyen meraklılar büyük olasılıkla ölmektedir.
- Tsunami oluşması durumunda, Marmara denizinde etkili olma süresi 90-120 dakikadır.
- Deniz durulduğunu görseniz bile kıyıdan uzak kalmaya özen gösteriniz. Çünkü Marmaranın karşı kıyılarından yansıyacak dalgalar, bulunduğunuz yere sonradan gelebilir.
- Depreşim Dalgasının tırmanma yüksekliğinin 2m.yi geçmesi durumunda, küçük tekne barınaklarında çok şiddetli akıntılar nedeniyle hasarlar ve önemli düzeyde mal kaybı beklenir. Dalganın kıyılarda tırmanma yüksekliğinin 2.5m. yi geçtiği yerlerde mal kayıpları artmakta ve ek olarak can kayıpları da olmaktadır.
- Türkiye kıyılarında tarih içinde defalarca depreşim dalgaları oluşmuştur. Bundan sonra da oluşması beklenmelidir.
- Depreşim dalgası tek bir dalga değildir. Genellikle dört veya beş dalgadan oluşan bir dalga dizini biçimindedir. İlk dalga centilmen dalgadır. İkinci ve üçüncü dalgalar etkilidirler. Devam eden dalgaların etkisi daha azdır.
- Etkili dalgaların kıyıya vurmasından sonraki birkaç saat tehlike devam edebilir. Resmi açıklamalar yapılana dek bekleyiniz ve kıyıdan daima uzakta kalınız.
- Karada bulunan kişilerin kıyıdan 100-150 m. uzaklığa, denizde teknede bulunan kişilerin ise su derinliği en az 50 m. veya daha derin yerlere doğru uzaklaşarak olası dalga ve akıntı etkilerinden kurtulmaları olanaklıdır.