Osmanlı’nın Gümrük Binası, Sarhoşların Mekânı Oldu

arihi İpek Yolu üzerinde bulunan, bir zamanlar Evliya Çelebi’nin de çalıştığı Esat Paşa Mahallesi’ndeki tarihi Gümrük Hanı ve Hamamı, yıkılma tehlikesiyle karşı karşıya.

Tarihe şahitlik eden eser, şimdilerde sarhoşların mekânı, çocukların da oyun alanı. Erzurum Kongre Binası yakınında bulunan ve bir zamanlar kervanlara ev sahipliği yapan 18. yüzyıldan kalma Gümrük Hanı ve Hamamı’nın bakımsız hali görenleri üzüntüye sevkediyor.

Farklı bir Osmanlı mimarisi

Gümrük Han’ı farklı mimarisi ile Osmanlı döneminde tek numune olarak ortaya çıkıyor. Sanat tarihçisi, Hamza Gündoğdu, uzun bir mekâna 9 hücreyle açılan hanın, diğer hanlarından farklı özelliklere sahip olduğunu söylüyor. İmparatorluğun eserlerinde; hanlar, ortada bir avlu ve iki üç katlı oda ile hücrelerden oluşurken, Gümrük Hanı’nda uzun bir mekâna açılan hücreler şeklinde bir plan uygulanmış. Bu hanı plan ve işleyiş olarak diğerlerinden ayıran Gündoğdu, sırf bu nedenle şimdilerde harabeye dönen bu esere sahip çıkılması gerektiğini ifade ediyor.

Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Hamza Gündoğdu, tarihi İpek Yolu’nun da buradan geçmesi nedeniyle Osmanlı’nın gümrük ve ticari işlerinin bu handan yürütüldüğünü anlattı. Han’ın ismini o dönemde burada bulunan Gümrük İdaresi’nden aldığını belirten Gündoğdu, Evliya Çelebi’nin de burada ve Ilıca’da çalıştığını hatırlatıyor. Gündoğdu; bu çevrede cami, han ve hamamın Hacı Derviş Ağa tarafından beraber yaptırılıp vakfedildiğini belirtiyor.

Kültür ve Turizm Bakanlığı Erzurum Rölöve ve Anıtlar Müdürü Fatma Mergan ise, tarihi yerlere sahip çıkılarak, yıkılmasının önüne geçmenin gerektiğini söylerken, Vakıflar Bölge Müdürlüğü konu ile ilgili bir açıklama yapamayacağını bildirdi.

Han, turizme kazandırılabilir.

Uzmanlar, Gümrük Han’ının restore edilmesiyle tarihi ve kültürüyle Türkiye’nin önde gelen illerinden olan Erzurum turizmine katkı sağlayacağına işaret ediyor. Sanat tarihçisi Gündoğdu, “Bu han ve hamam düzenlendiği zaman turistik manada dükkanlar yapılabilir. İşleme atölyeleri olarak ve teşhir yerleri şeklinde çok yönlü bir biçimde kullanılabilir.” diye öneride bulunuyor.

Bakkal Cevzat Yıldız (66), Gümrük Hanı’ndan dolayı bir zamanlar Erzurum’un en işlek semti Esat Paşa Mahallesi olduğunu söylüyor. “Hatırlıyorum da bir zamanlar burada Nazik Çarşısı vardı.” diye hatıralarına başlayan Cevzat dede, “Bu çarşıda bakırcısından kuyumcusuna kadar her türlü esnaf bulunurdu. Ama bakımsızlıktan dolayı şimdi bu mahalle izbe ve harabe konumda. Saat 17:00’dan sonra kimse korkusundan buralara gelemiyor.” diyor. Yıldız, Gümrük Hanı’nın onarılmasıyla semtin eski günlerine kavuşacağı gibi sarhoş ve serserilerin mekânı olmaktan da kurtulacağına inanıyor. Cevzat Yıldız, ayrıca Gümrük Hamamı’nın 2004 yılında bayanlar hamamı olarak kiralandığını ama kısa süre sonra üzerinde çökmeler başlayınca boşaltıldığını sözlerine ekledi. Esnaf Veysel Topaloğlu ise, semtin bakımsız bırakılmasının kendi işlerini de olumsuz yönde etkilediğini kaydetti.