Perihan Balcı ‘Efsanesi’

İstanbul’un her “seng”inde tarihin okunduğu Cankurtaran semtine gidin; Türkiye Tarihi Evleri Koruma Derneği’nce (TÜRKEV) 1984’te restore edilen Hammamizade İsmail Dede Efendi Evi’ni ziyaret edin... İki efsanevi kişilikle tanışırsınız. Biri, 1825’ten sonra bu evde yaşayan ünlü bestekârımız Dede Efendi (1778-1846); diğeri “yaşarken efsaneleşen” ve 26 Mart’ta “yaş günü”nü aynı evde kutladığımız, kültür sevdalımız Perihan Balcı…

İnsan “yaşarken efsaneleşir” mi? Perihan Hanım’ın tarihi evlerimizi geleceğe aktarmak için yurt düzeyindeki özverili çabalarını Deniz Banoğlu’nun kaleminden okuduğunuzda, eminim siz de “efsaneleşebilir” diyeceksiniz... Nitekim o gün, “cumhuriyetle yaşıt” bir cumhuriyet kadınımızın yarım asırdır neler neler yapabildiğini bilenler, belki de “destan” denebilecek yaşamını sadece alkışlamadılar, adeta “kutsadılar”... Aynı yaşamın “kitabı”nı yaş gününe armağan eden Banoğlu ile Gürer Yayınları’na ise teşekkürlerini ifade edecek sözcük bulamadılar…

Dede Efendi

Önce Hammamizade İsmail Dede Efendi’yi anımsayalım... Babasının mesleği nedeniyle bu lakabı alan bestekârımız, Osmanlı müziğindeki “klasik” üslubun son temsilcisi. İlk “mektep”teyken etkileyici sesiyle “ilahici başı” olması; ardından Yenikapı Mevle-vihanesi’nde ney üflemeyi öğrenmesi; derken “Dede” unvanını aldığı “çile” yıllarındaki besteleriyle ün yapması, Padişah III. Selim’in “himaye”sine almasına neden olmuştu...

Eğer yolunuz bir cumartesi Cankurtaran’a düşerse, halk ve sanat müziğimizden örnekler sunan genç müzisyenlerden, Dede’nin eserlerini de çalmalarını rica edebilir; örneğin “semai” usulündeki şu ünlü “Rast Şarkı”yı özgün şekliyle dinleyebilirsiniz:

“Yine bir gül-nihâl aldı bu gönlümü
Sîm-ten, gonca-fem, bî-bedel ol güzel
âteşin ruhleri yaktı bu gönlümü
Pür-edâ, pür-cefâ, pek küçük, pek güzel..”

İşte bu “şarkıların evi”ni kurtarmakla yetinmeyip “müze ve kültür merkezi” olarak yaşatılmasını da sağlayan Perihan Hanım, kurucusu olduğu TÜRKEV’in 30 yıl başkanlığını yaptıktan sonra, aynı zamanda evi restore eden mimar Prof. Dr. Cengiz Eruzun’a görevini devretti. Kendisi ise “Onursal Başkan” olarak hemen tüm etkinliklere katılıyor, söz “şarkı”lardan açılınca da güftesi Hayri Mumcu’ya ait olan Gültekin Çeki’nin semai usulündeki “Eski Dostlar”ını bakın nasıl söylüyor:

“Unutulmuş birer birer / Eski evler, eski evler,
Ne bir selam, ne bir haber / Eski evler, eski evler,
Unutulmuş isimlerde / Bilinmez ki nasıl, nerde
Şimdi yalnız resimlerde / Eski evler, eski evler...”

‘Birikimli Kalem’den

Deniz Banoğlu’nun “eski evler” peşindeki bu tanımlanamaz emektarlığı “kitap”laştırdığını duyunca düşündüm: “Başka kim yazabilirdi ki yurt değerlerimize karşı böylesine duygu yüklü bir yaşamın öyküsünü?”

İstanbul Kız Lisesi’nden mezun olup İstanbul Üniversitesi Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirdikten sonra Köln Üniversitesi’nde bursla okuyan Deniz Hanım, gazeteciliğe 60’larda Hürriyet grubunda başlamıştı… Dönemin ünlü Hayat Mecmuası’nda ve Tercüman gazetesinde kültür-sanat haberlerine imza attı; Almanya’daki Türk çocuklarının eğitimini irdeleyen araştırmasıyla Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin “1975 başarı ödülü”nü aldı. Akbank Kültür Sanat Danışmanı’yken on yıl “Akkadın” dergisini hazırladı. Çevirileriyle dünya kitaplarını Türk okurlarla buluşturdu. Bugün de “cumhuriyete bağlı” sivil toplum kuruluşlarının en çalışkan üyelerinden...

Böylesine birikimli bir kalemin “Yok Olan Bir Mirasın Tanığı: Perihan Balcı” kitabına şükran borçluyuz. Kitapta sadece kültürel mirasa adanmış yılların inanılmaz serüvenini değil, 50’lerde eski evleri fotoğraflamakla başlayan, ilerleyen yıllarda onların korunması için kurduğu dernekle Türkiye’yi ayağa kaldıran bir “efsane”leşmenin gizlerini de okuyacaksınız. (Gürer Yayınları- 0212 224 1633)