Türkiye'nin Görsellik Tarihini Nasıl Bilirdiniz?

Akın Nalça Kitapları’nın yeni ürünü bir “ikiz kitap”: Uğur Tanyeli’nin kaleme aldığı “Türkiye’nin Görsellik Tarihine Giriş” ile Ali Taptık’ın fotoğraflarından oluşan “İstanbul’u Resmetmek”... Farklı oldukları kadar biribirlerini tamamlayan bu iki çalışma, aynı gövdeyi ayna imgesi gibi sırt sırta paylaşarak yayın dünyasının "Siyam ikizleri"ni oluşturuyor. Türkiye’nin "Görsellik Tarihi"ni inceleyen kitapta, dünün görsellik üretimini minyatürden ibaret sananlara da, çağdaş görselliği güzel veya sorunlu çevre fotoğraflarından ibaret düşünenlere de farklı bir resim gösterme çabası ortaya konuyor.

Uğur Tanyeli’nin yazdığı “Türkiye’nin Görsellik Tarihine Giriş”te kuramsal olarak söyleneni, Ali Taptık’ın fotoğraflarından oluşan “İstanbul’u Resmetmek” bölümü, görsel belgelerle anlatıyor. Tanyeli’nin tasvir ettiği yüzlerce yıllık görsel üretim kıtlığına, Taptık daha önce görselleştirilmemiş, tekinsiz, korkutucu, alabildiğine yabancı ve uçsuz bucaksız yeni bir İstanbul resmederek yanıt veriyor.

Tanyeli’nin metni Türkiye’de dünün görsel üretim alışkanlıklarını anlatırken, Taptık’ın fotoğrafları görsel imkân ve taleplerin yaşadığı bugünkü açılıma dikkat çekmekte.

Fotoğraflarda daha önce görmeye alışık olmadığımız estetize edilmemiş ve daha da önemlisi, bildik kentsel sorunlara indirgenmemiş başka bir İstanbul ve İstanbullu var.

Dolayısıyla bu ikiz kitap, dünün görsellik üretimini minyatürden ibaret sananlara da, çağdaş görselliği güzel veya sorunlu çevre fotoğraflarından ibaret düşünenlere de farklı bir resim gösterme niyetinde.

Türkiye’nin "Görsellik Tarihi" çok az yazılmış, bunu yaparken de daha çok sanat tarihi meselesi olarak ele alınmış ve “sanatta Batılılaşma” sorunsalı çerçevesinde düşünülmüş bir konu. Sunulan kitapta ise görsellik tarihi, fiziksel gerçekliğin teknik araçlarla ifade edilmesi ve aktarılması yönüyle ele alınıyor.

Ele alınan konu, çok geniş bir malzemeyle uğraşıldığı düşüncesini yaratsa da kitap bunun tam aksini ortaya koyuyor ve Türkiye'deki görsel ürün kıtlığını sorguluyor. Bunu yaparken de yoksunluk ve/veya kıtlığın ne denli acıklı olduğu değil, o mahrumiyete rağmen 16'ıncı yüzyıldan bugüne, kimi kültür pratiklerinin nasıl yürütülebildiği anlatılmaya çalışılıyor.

“Türkiye’nin Görsellik Tarihine Giriş”, resime, fotoğrafa ve diğer görsel teknolojilere değinirken, Osmanlı mimarlığının teknik arka planında yer almasına rağmen bugüne kadar ihmal edilmiş olan Osmanlı ölçüm teknolojisi tarihinin bilinmezlerini de aydınlatmayı deniyor. Mimar Sinan’ın yaşamını öyküleyen metinlerde adı geçen “havayi terazi” adlı arazi ölçüm aracının kullanımı da ilk kez bu kitapta açıklanıyor. Böylelikle, Kırkçeşme suyolunun yapımı anlatılırken 16. yüzyıl belgelerinde varlığından söz edilen, fakat uzun zamandır ne olduğu saptanamayan bir aletin tanımlanması mümkün oluyor.

Kitabın tasarımını, diğer Akın Nalça Kitapları’nda olduğu gibi yine Bülent Erkmen üstlendi. Erkmen, Türkiye görsellik tarihini; biri görsellik üretimini yapan, diğeri ise bu üretimin toplumsal ve teknik arkaplanını tanımlayan iki öznenin, Taptık ve Tanyeli’nin karşıt ancak biririni tamamlayan işleriyle kitaplaştırıyor. Böylelikle, görsellik üretiminin iki temel anlatım aracı olan sözle resmi, tarih boyunca kavgalı olan o "Siyam ikizleri"ni bir aradalığa mahkum ediyor.

Akın Nalça Kitapları

Mekân ve sergileme tasarımı konusunda hizmet veren Terminal’in kurucusu ve genel müdürü Akın Nalça’nın 2003 yılında başlattığı yayın projesi, tasarım disiplinlerine düşünsel ve kalıcı bir tartışma süreci sağlama hedefiyle, her sene yeni bir kitap yayımlamayı sürdürüyor.

Akın Nalça Kitapları’nın ilki, 2003'te yayımlanan, Bülent Tanju’nun kaleme aldığı “Mimarlıkta Sıfır Noktasını Aramak? Han Tümertekin’in Yapıları-Yaptıkları Üzerinden Mimarlık Okumaları”. Onu, Uğur Tanyeli’nin kaleme aldığı “İstanbul 1900-2000 – Konutu ve Modernleşmeyi Metropolden Okumak”, Faruk Ulay’ın “Sürekli Bir Yenilginin Gölgesinde – Grafik Tasarım Manifestosu”, Celal Üster’in derlediği tasarım üstüne 600’ü aşkın özdeyişten oluşan “Tasarımın Özüsözü” ve “Tereddüd ve Tekerrür – Mimarlık ve Kent Üzerine Metinler 1873-1960” takip etti.

Şubat 2010 itibariyle serinin yeni kitabı, “Türkiye’nin Görsellik Tarihine Giriş: İstanbul’u Resmetmek” de, kitapçılardaki ve kitaplıklardaki yerini alıyor.

Uğur Tanyeli / Ali Taptık, Türkiye’nin Görsellik Tarihine Giriş: İstanbul’u Resmetmek, konsept ve tasarım: Bülent Erkmen, Akın Nalça Kitapları, İstanbul, 2009, 147+246 sayfa. ISBN 978 975 92059 5 9