Datça' daki Mehmet Ali Ağa Konağı Yeniden Hayat Buluyor

b>Tarihçesi 1800'lerin ilk yıllarına dayanan Mehmet Ali Ağa Konağı, yalnız Datça'da değil, tüm Akdeniz Bölgesi'nde günümüze ulaşabilmiş en eski mimari değerlerimizden biri...Dünya mimari literatürüne giren konak, restorasyon çalışmaları başlamadan önce kaderine terkedilmiş, çürümeye bırakılmıştı. Pir Turistik Tesisleri- Mehmet Pir konağı satın alarak restorasyon çalışmalarını başlattı.

Datça Yarımadası ve Konak

Datça Yarımadası'nın yerleşim tarihi, şu ana kadar elde edilen bulgulara göre, M.Ö. 2000 yıllarına dayanıyor. Yarımadanın batı ucundaki antik Knidos kenti, şarabı, sirkesi, Afrodit heykeli, tıp okulu ve yetiştirdiği ünlü tarihçileri ve matematikçileri ile tarihte yerini almıştır. Yarımada 13. yüzyılın ikinci yarısında Türk egemenliğine girdi. Rivayetlere göre, 1600'lü yılların sonlarında, donanmadaki başarılarından ötürü Ali Giridi (Ali Ağaki) adlı kişiye miri emlak olarak verilir. Aile Tuhfezade lakabını alarak, 20 yüzyılın başlarına kadar yarımada tarihine önemli ölçüde damgasını vurdu.

1700'lü yılların sonları ve 1800'lü yılların başında konak, aileden Mehmet Halil Ağa tarafından yaptırıldı. Nahiye müdürlüğü de yapan bu ağanın oğullarından Mehmet Ali Ağa'nın adıyla anılan konakta daha sonra kızı Münire Hanım ve eşi Hidayet Bey yaşamışlar. Mehmet Ali Ağa, 1895'de Rodos'ta İdare Meclis Azalığı görevinde bulundu. Kızlarından Münire Hanım'ı, Rodos'ta tanıştığı Kırım hanedanından Hidayet Şahingiray ile evlendirerek yakın adalarla ticaret bağlarını sağlamlaştırmıştır. Oğulları Fehmi ve Halil Beyler, İstanbul'da hukuk eğitimi alırlar ve Kurtuluş Savaşı sırasında Reşadiye'de Kuvay-ı Milliye'ye önemli katkılarda bulunurlar. Mehmet Ali Ağa'nın son çocuğu Seza Hanım da erkek kardeşleri evlenmeden ölür. Mehmet Ali Ağa'nın hayattaki tek çocuğu Münire Hanım çocuksuz ölünce, konak eşi Hidayet Bey'e kalır. 1940'ların sonlarında ölen Hidayet Bey'in mirasçıları (aralarında Cemil Sait Barlas da vardır) konağı satışa çıkarırlar. Konak birkaç kez el değiştirir, tütün deposu, sinema, okul, düğün salonu olarak kullanılır. Konak tüm bu zamanlar içinde değişir, hasar görür, tadilatlar yaşar.

Restorasyon Çalışmaları Devam Ediyor...

Mehmet Ali Ağa Konağı'nda, 2002 Eylül ayında başlanan restorasyon çalışmaları 2004 baharında bitecek ve konaklama imkanının da olabileceği turistik ve kültürel amaçlı bir yapı olarak hizmete açılacak. Konakta yürütülmekte olan çalışmalar konusunda, Yüksek Mimar Süreyya Saruhan şu bilgileri veriyor: "Buradaki amacımız, konağı tamamen ilk haline dönüştürmek. Evrensel restorasyon ilekeleri doğrultusunda, onarıp sağlamlaştırıyoruz ve o devri yaşatacak bir yapı tasarlıyoruz. Konağın orjinal yapısına, özelliklerine, mekanlarına hiç bir biçimde müdahale etmiyoruz. Dünyadaki restorasyon mantığı da "en az müdahale, en iyi restorasyondur."

Süreyya Saruhan konak ile ilgili şu bilgileri aktarıyor: "Mehmet Ali Ağa Konağı Türk Evi'nin, Anadolu'da yer alan, çok önemli bir örneğini oluşturmaktadır. Geniş bir arazi içinde yer alan yapı iki katlıdır. Zemin kat, taş duvarlar ile inşa edilmiş, kuzey yönünde yine taş kemerler ile açık sofa sağlanmıştır. 1. katta ahşap direkler ile açık sofa devam eder. 1. Kat, güney batı ve doğu yönünde taş, sofa ve oda duvarları ise ahşap konstrüksiyondur. Ayrıca bu kattan geçirilen bir hamam vardır. Tipik bir Osmanlı hamamının küçültülmüş örneğidir. Zemin katta, ambar ve depo alarak kullanılan mekanların dışında giriş holü vardır. 1.katta ise 6 oda vardır. Bunlardan güney-batı ucunda yer alan baş oda, kalemişi ve ahşap işçiliği ile literatüre girmiştir. Yaklaşık 1000 metrekare kullanım alanı olan konağın restorasyonunun, 2004 yılı içinde tamamlanması programlanmıştır"

Saruhan çalışmalarla ilgili olarak da şunları söylüyor: "Kullanılan malzemelerin aynı orjinal malzeme olmasına dikkat ediyoruz. Taşın cinsinin aynısını bulmaya çalışıyoruz. Ağaç işleri için bahçede bir atölye kurduk. Bizim kontrolümüzde ve çizdiğimiz detaylar doğrultusunda yerel usta ve işçilerin ağacı işleme kültüründen yararlanıyoruz. Konağın günlük ağacı kullanılan bölümlerinde hasar daha fazla, sedir ağacı sayesinde konak günümüze ulaşabilmiş, biz de genellikle sedir ağacı kullanıyoruz. Konak çevresiyle, bahçesiyle birlikte ele alınıyor. Bahçede içine girilen bir havuz da varmış. Bu havuzu da o günkü kullanıma yönelik olarak onarıyoruz. Konakta şu ana kadar yapılan çalışmalar konstrüksiyonun sağlamlaştırılmasına yönelikti, altyapının tamamlanmasıyla ilgili zor işlerimiz bitti."

Konaktaki Kalemişleri

Mehmet Ali Konağı ile ilgili ilk yayınlardan biri 1974 yılında Prof. Dr. Günsel Renda tarafından yazılmıştır. Sanat Dünyamız Dergisi'nde, "Datça'da Eski Bir Türk Evi" adlı makalesinde Renda, konağın gerek planı, gerekse ahşap işçiliği ve duvar nakışları yönünden sanat tarihimizde önemli bir yeni olduğunu yazıyor. Mimar Sinan Üniversitesi, Geleneksel Türk Sanatı Kalemişi Öğretim Görevlisi Dr. Kaya Üçer ve ekibi, konaktaki kalemişlerinin restorasyonunu yapıyor. Üçer şunları aktarıyor: "Mevcut badanalı duvarların altında da desenler ortaya çıkardık. Bunları belgeleyerek kopyaladık, arşivledik. Konağın süslemeleri bir tarih kitabının sayfaları gibi, baktıkça sizi içine çekiyor ve her motifte, her kompozisyonda başka bir olguyu, zenginliği, ihtişamı gözler önüne seriyor". Kaya Üçer, İtalya'daki ICCOM tarafından kabul gören ve uygulanan sistemle, sıvalı duvarların yerlerinden sökülerek korunmaya alındığını, duvarlardaki desenlerin kopyalarının alınıp, renkli, bire bir kalemişi röleve çalışmalarınının yapıldığını belirtti.

Pir Turistik Tesisleri'nin ikinci kuşak genç yöneticilerinden Sena Pir, Mehmet Ali Ağa Konağı'ndaki restorasyon çalışmalarıyla ilgili detaylı bilgi almak isteyenlerin soru ve taleplerini pirturdatca@yahoo.com adresine iletebileceklerini aktarıyor.