|
İstanbul Sanayi Odasının (İSO) “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu
2009 Yılı” raporuna göre, kar eden kuruluş sayısı 60 firma artarak
412’ye yükselirken, zarar eden kuruluş sayısı 88’e düştü. 2008’de kar eden
kuruluş sayısı 352, zarar eden kuruluş sayısı 148 olmuştu. İSO 500 listesine
giren 23 firmanın adını açıklamaması ise dikkat çekti.
Karlılık
oranlarında da yükseliş yaşandığı İSO 500’de öz kaynak karlılığı yüzde
9.9’dan yüzde 11.8’e, aktif karlılık yüzde 4.7’den yüzde 6’ya, ekonomik
karlılık, yüzde 12.7’den yüzde 13.3’e yükseldi. Satış karlılığı ise, özel
kuruluşlarda yüzde 5.2, kamuda yüzde 14.7’ye çıktı.
İSO Başkanı
Tanıl Küçük tarafından açıklanan, “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi
Kuruluşu İSO 500 2009” raporuna göre, Tüpraş, 15 milyar 495
milyon 595 bin 133 TL net üretimden satışlarla en büyük sanayi kuruluşu oldu.
Tüpraş’ı, Elektrik Üretim A.Ş.(EÜAŞ) 6 milyar 527 milyon 417
bin 392 TL ile ikinci, Oyak Renault ise 5 milyar 473 milyon 800
bin 40 TL ile üçüncü sırada izledi.
Rapora göre, ilk sırada yer alan
Tüpraş’ın, toplam üretimden satışlar içindeki payı yüzde 11.4’den yüzde 7.4’e
geriledi. Raporda, özellikle dünya emtia ve ham petrol fiyatlarındaki
gerilemenin bu sonuçta etkin olduğu vurgulandı. İSO 500’de ikinci sırada yer
alan tek kamu kuruluşu EÜAŞ, geçen yılki yerini korudu. 2008 yılında beşinci
sırada yer alan Oyak Renault ise üçüncü sıraya yerleşti. 2008 yılında 7.sırada
bulunan Arçelik, 2009’da 4.sıraya yükselirken, TOFAŞ beşinci sırada yer
aldı.
2008 yılında üçüncü sırada yer alan Ford Otomotiv, 2009 yılında
altıncı sıraya gerilerken, yedinci sırada Ereğli Demir ve Çelik, sekizinci
sırada Aygaz, dokuzuncu sırada bulunan Vestel Elektronik, ve onuncu sırada HABAŞ
yer aldı. Bu sonuçlara göre 2009 yılında ilk bon beş sanayi kuruluşu içinde iki
kamu ve 13 özel kuruluş yer aldı. İSO 500’de Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş’nin
19’uncu sıradan, 2009’da 15’inci sıraya yükselmesi ile kamu kuruluşu sayısı ilk
15’te ikiye yükseldi.
En fazla kar kamu kuruluşu EÜAŞ’den
geldi
Rapora göre, karlılık sıralamasında üç kamu ve yedi özel
sektör kuruluşu yer aldı. 2009 yılı sıralamasında en fazla kar eden kuruluş
1.423.7 milyon TL ile bir kamu kuruluşu olan Elektrik Üretim A.Ş (EÜAŞ) oldu.
EÜAŞ, 2008 sıralamasında 652.4 milyon TL zarar ederek kar ve zarar toplamında
500’üncü sırada yer almıştı. Karlılık sıralamasında TÜPRAŞ ikinci sırayı
alırken, özel kuruluşlar arasında ilk sırada geldi. Üçüncü sırada Philsa Philip
Morris Sabancı yer alırken, Ford Otomotiv dördüncü sırada, bir kamu kurumu olan
Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu ise beşinci sırada yer
aldı.
Karlılıkta özel kuruluş sıçramaları dikkat
çekti
Karlılıkta dikkat çeken sıçramalara bakıldığında, özel
kuruluşlar karlılık sıralamasında 2008’de 25.sırada yer alan Arçelik, 2009’da
dördüncü, Petrol Ofisi 34.sıradan altıncı, BSH Ev Aletleri 30’uncu sıradan
yedinci sıraya yükseldi. İhracatta en fazla ihracat yapan ilk 10 sıralamasının
tamamını özel sektör kuruluşları oluşturdu. İhracatta ilk üç kuruluş 3 milyar 12
milyon 429 bin dolar ile Oyak Renault, 2 milyar 38 milyon 704 bin dolar ile Ford
Otomotiv, 2 milyar 4 milyon 257 bin dolar ile Tofaş geldi.
İSO
500’ün ihracatı 31.7 azaldı
İSO 500 ihracatının, bir önceki yıla
göre yüzde 31.7 oranında azaldığı, aynı yılda Türkiye ihracatındaki azalış
oranının yüzde 22.6 olduğuna raporda dikkat çekildi. İSO 500 ihracatında ilk
sırayı yüzde 27.5’lik payla taşıt araçları sanayi aldı. Taşıt araçlarını, metal
eşya makine teçhizat ve mesleki aletler sanayi yüzde 18’lik payla ikinci, ana
metal sanayi yüzde 17.8 ile üçüncü, petrol ürünleri, lastik ve plastik sektörü
yüzde 16.6 ile dördüncü, gıda, içki ve tütün sanayi ise yüzde 6.7’lik payla
beşinci sırada izledi.
İSO 500’de ilk 50 kuruluşun payı üretimden satışlarda
geriledi
İSO 500’de ilk 50 sanayi kuruluşunun üretimden satışlar
içerisindeki payı 2008 yılında yüzde 52.6 olurken 2009 yılında bu oran yüzde
48.5’e geriledi. Brüt katma değerde 2009 yılında ilk 50 kuruluşun payı yüzde
54.9 olurken, 2008 yılında yüzde 58.8 olan ilk 50 kuruluşun 500 içerisindeki kar
ve zarar toplamının payı ise yüzde 41.2 olduğu belirlendi. 2008 yılında 56.5
seviyelerinde olan ilk 50 kuruluşun toplam ihracat içindeki payı 2009 yılında
6.4 puanlık bir azalma ile yüzde 50.1’de kaldı. İstihdamda ise 2009 yılında ilk
50 kuruluşun payı 2008’e göre artarak yüzde 32.3 seviyesinde gerçekleşti.
2009’da istihdamda 2008’e göre düşüş olmasına karşılık ilk 50 kuruluştaki
istihdam azalışı diğer 450 kuruluşa göre daha küçük kaldı. 2009 yılında ilk
500’deki ilk 50 kuruluş, Türkiye GSYİH’nın yüzde 5.3’ünü karşılarken, Türkiye
ihracatının da yüzde 22.7’sini gerçekleştirdi.
2009 yılında, İSO 500’de
ekonomik büyüklüklere bakıldığında şaşırtıcı denebilecek sonuçların ortaya
çıktığına dikkat çekilen raporda, “Şöyle ki, ekonominin önemli ölçüde küçüldüğü
2009 yılında, İSO 500’de satışlar önemli ölçüde düşmüş, ancak daha önceki kriz
yıllarından farklı olarak satışlardaki düşüşe rağmen, karlılık ve katma değer
artmış, mali yapı, bir önceki yıla göre nispeten iyileşmiştir”
denildi.
Kar eden firma sayısı 60 arttı
Mali
yapılarına bakıldığında, İSO 500’de özellerde borç oranı yüzde 54.4’den yüzde
50.9’a gerilerken, öz kaynak payı yüzde 45.6’dan yüzde 49.1’e yükseldi. Karlılık
oranlarında da yükseliş yaşanan İSO 500’de öz kaynak karlılığı yüzde 9.9’dan
yüzde 11.8’e, aktif karlılık yüzde 4.7’den yüzde 6’ya, ekonomik karlılık yüzde
12.7’den yüzde 13.3’e yükseldi. Satış karlılığı özel kuruluşlarda özellerde
yüzde 3.6’dan yüzde 5.2’ye, kamuda yüzde 8.2’den yüzde 14.7’ye
yükseldi.
Kamuda borç oranı yüzde 43.8’den 40.3’e gerilerken, öz
kaynaklar yüzde 56.2’den yüzde 59.7’ye çıktı. Kar eden kuruluş sayısı 412, zarar
eden kuruluş sayısı ise 88 oldu. 2008 yılında İSO 500 kapsamında, kar eden
kuruluş sayısı 532, zarar eden kuruluş sayısı 148 olurken, 2009 yılında kar eden
kuruluş sayısı, 2008’e göre 60 kuruluş artarken, kriz öncesi 2007 yılına göre 38
kuruluş azaldı. En yüksek ekonomik karlılık oranlarına sahip sektörler yüzde 40
ile ağaç, mobilya, mefruşat sanayi, yüzde 31.8 ile lastik ürünleri sanayi ve
yüzde 28 ile diğer kimyasal ürünler sanayi oldu. En düşük karlılık yüzde 6.7 ile
deri ve ayakkabı sanayi, yüzde 7.2 ile diğer imalat sanayi sektörlerinde
gerçekleşti. 2001 yılında yüzde 8.7 ile en yüksek seviyesine çıkan faaliyet dışı
gelirlerin satışlara oranı, 2008’de yüzde 0.6 olurken, 2009’da yüzde 1.5’a
yükseldi.
Dönem karı yüzde 10.8 artış
gösterdi
Buna göre, üretimden satışlar cari fiyatla yüzde 13.1,
toplam satış hasılatı yüzde 12.3, dönem zararı yüzde 37.1 oranında azalırken,
dönem karı yüzde 10.8 artış gösterdi. Dönem kar ve zarar toplamı yüzde 31.4, net
katma değer yüzde 6.8 ve temel fiyatlarla brüt katma değer yüzde 6.4 artış
gösterdi. 2008 yılında dönem zararının yüzde 450 gibi yüksek bir oranda
gerçekleştiği hatırlatılan raporda, “Görünen o ki, 2009 yılında, satışlardaki
azalma, karlılık ve katma değeri olumsuz etkilememiştir” denildi. Vergi öncesi
dönem karı İSO 500 genelinde cari fiyatlarla yüzde 10.8, sabit fiyatlarla yüzde
9.7 artış gösterdi. Kamu ve özel sektör olarak bakıldığında, özel kuruluşlarda
vergi öncesi dönem karı cari fiyatlarla yüzde 9.1, sabit fiyatlarla yüzde 8
oranında artarken, kamuda bu oranlar sırasıyla yüzde 20.7 ve yüzde 19.5
oldu.
Çalışan sayısı özel kuruluşlarda azaldı, kamuda
arttı
Çalışan başına dönem kar ve zarar toplamında ilk sırayı
elektrik sektörü alırken, ikinci sırada madencilik ve taşocakçılığı, üçüncü
sırayı kimya, petrol ürünleri, lastik ve plastik sanayi aldı. Çalışan sayısı,
bir önceki yıla göre İSO 500 genelinde yüzde 5.1 küçüldü. Özel kuruluşlarda
çalışan sayısı yüzde 6.7 azalırken, kamuda yüzde 5.4 artış görüldü. İstihdamın
en yüksek paya sahip olduğu sektör, 2009 yılında yüzde 19.6 ile geçen yılda
olduğu gibi gıda, içki ve tütün sektörü oldu.
Fortune 500 karşılaştırması
Raporda,
İSO 500 ile ABD Fortune 500 sıralaması karşılaştırıldığında, 2009 yılında beş
kuruluşun ABD Fortune sıralamasına girebileceklerinin görüldüğü belirtildi. 2009
yılında İSO 500’de toplam satışlarda ilk sırada yer alan TÜPRAŞ’ın, Fortune
500’de 196.sıraya, ikinci sıradaki Petrol Ofisi’nin 266’ncı sıraya, beşinci
sıradaki EÜAŞ’nin 491.sıraya girebildikleri belirlendi.
Satış ve
istihdam düşerken, karlılık arttı
İS0 500 genelinde üretimden
satışlar, satış hasılatı, istihdam ve ihracat azalırken, dönem karı, toplam kar
ve katma değerin arttığı, dönen zararının azaldığı, mali yapının bir önceki yıla
göre iyileştiği vurgulanan raporda, “2009’da karlılık ve katma değerdeki artışın
nedenleri sorgulandığında, en önemli etken olarak karşımıza, 2009’da finansal
giderlerin bir önceki yıla göre önemli ölçüde azalması karşımıza çıkmaktadır.
2009 yılında, İSO 500 genelinde ödenen faizler, bir önceki yıla göre yüzde 24.8
azalmıştır” denildi.
Kayıplar tam anlamıyla telafi edilemedi,
büyükler yaralarını hızlı sardı
Bu tabloya karşın, 2008’deki
yüksek oranlı düşüşlerin, 2009’da tam anlamıyla telefi edilemediğine vurgu
yapılan raporda, “2009 sonuçları, 2008’e kıyasla olumlu olmakla birlikte, 2001
sonrası dönemin en olumlu yılı olan 2007 sonuçlarının epeyce gerisindedir. Bunun
yanı sıra, büyük ölçekli kuruluşların krizden daha çabuk ve çok
etkilendiklerini, buna karşın krizden çıkışlarının ve yaralarını sarmalarının da
küçük ve orta ölçeklilere göre daha çabuk olduğu yorumunu yapabiliriz”
değerlendirmesinde bulunuldu.
Yapısal reformlara devam
edilmeli
İSO 500 kapsamında özel kuruluşlarda, toplam borçların,
toplam varlıklar içindeki payının hala yüzde 51 civarında olduğu ve
unutulmamasına vurgu yapılan raporda, ekonominin ve şirketlerin sorunlarının,
sonsuza kadar borçlanma ile çözülemeyeceğine dikkat çekildi. Raporda, şöyle
denildi:
“Üzerinde kontrolümüzün bulunmadığı bu dışsal koşullar, 2009 yılında, sanayi
kuruluşlarının lehine işlemiştir, ancak bir sonraki yıl ne gibi sonuçlarla
karşılaşacağımızı öngöremiyoruz. Ümidimiz, 2009 yılındaki olumlu gelişmelerin,
kriz koşullarını yarattığı arızi bir durum olmakla kalmayıp, kalıcı eğilimlere
dönüşmesidir. Kazanımların kalıcı hale gelmesi için ekonomide hedefimiz, yapısal
değişil olmalı. Sanayileşmeye, üretime önem verilmeli. Başta finansman
imkanlarının iyileştirilmesi olmak üzere, kriz nedeni ile gündemden düşen,
rekabet gücünü iyileştirecek yapısal reformlar, yeniden gündeme gelmeli ve
süratle hayata geçirilmelidirler.”
Toplantı sonunda İSO Başkanı Tanıl
Küçük, gazetecilerin sorularını yanıtladı. Küçük, 2009 yılı sonuçlarının bir
anlamda 2009’un ekonomik sonuçları ile örtüşmediğini ancak irdelendiğinde, çok
net mesajlar verdiğini söyledi. İSO 500’de bu yıl ismini açıklamayan firma
sayısının 17’den 23’e çıkmasına ilişkin olarak Küçük, “Biz ismini açıklamayan
firma sayısının azalmasını temenni etmiştik. Karlılıktaki artış, firmaların
isimlerini açıklamalarını engelledi. Bu kar, kişilerin değil, şirketlerin
kasasına giren paradır” dedi.
Kriz teğet mi
geçti?
2009’da krize karşın karlılıktaki artışın, “Kriz teğet
geçti” şeklinde yorumlanıp, yorumlanmayacağına ilişkin bir soru üzerine Küçük,
“Karlılıkta bir artış var ancak bu rakam 2008 gibi olumsuz bir yılla
mukayeselidir. Hala 2008’in yaralarını saramadığımızı söylüyoruz. Krizden çıkış
başlamıştır. Esas olan, bunun kalıcı hale gelmesidir. Büyümeyi nasıl
yakalayacağımız, esas mücadelemiz olmalıdır” şeklinde yanıt
verdi.
İSO bu yıl yüzde 5 büyüme
bekliyor
Karlılıktaki artışa karşın, işçi çıkartılmasına ilişkin
bir başka soru üzerine Küçük, “Bunlar bizim de tartıştığımız konular. Karlılık,
2008 gibi olumsuz bir yıla göre artmıştır. Toparlanma işaretleri var. 2010
yılında sanayideki istihdamda bir artış olacağını göreceksiniz. Fakat, sanayinin
istihdamda tek başına çözüm olmasını beklemek gerçekçi değil” dedi. Küçük, 2010
yılı büyüme beklentilerini ise yüzde 5 olarak açıkladı.
|
