|
Yaşadığımız topraklarla ilgili en çok övündüğümüz konu birçok uygarlığa ev
sahipliği yapmış olmasıdır. Uygarlıkların üst üste geçtiği bir coğrafyada ise
oldukça farklı mimarî eserlere ev sahipliği yaptığımızı bilmek ve bu konuda
duyarlılık kazanmak da gerekiyor. NTV
Yayınları'nın 100'ler serisinden çıkan Türkiye'nin Kültür
Mirası 100 Mimari Şaheser adlı kitap da bu duyarlılığın önemli bir
parçası olarak yayımlandı. Türkiye'nin dört bir yanından, farklı medeniyetlere
ait mimarî yapıların en iyi yüzünü bir araya getiren kitapta Adıyaman'daki
Nemrut Dağı Tümülüsü'nden Antalya'daki Aspendos Tiyatrosu'na, Bursa Koza Han'dan
İstanbul'daki Galata Kulesi'ne birçok mimarî esere ve bunların tarihsel
özelliklerine rastlamak mümkün. Meltem Cansever kitaptaki seçim sürecinin de bir
hayli zahmetli olduğunu söylüyor kitabın önsözünde.
Türkiye'nin önemli sanat tarihçilerinin yer aldığı seçme kurulunda
Prof. Dr Afife Batur, Prof. Dr. Semavi Eyice,
Prof. Dr. Uğur Tanyeli bulunuyor. Ayrıca jüri görevini üstlenen
bu isimlerin arasında Cengiz Bektaş, Rehberler Odası Başkanı
Şeref Yener, sanat tarihçisi Dr. Sedat
Bornovalı da hazırladıkları listelerle yer almış. Sanat tarihçilerinden
fikir alarak oluşturulan listede UNESCO Dünya Kültür Mirası
ilkeleri de dikkate alınmış. Kitaptaki eserlerin ait olduğu medeniyetler de
oldukça çeşitlendirilmeye çalışılmış. Böylece Hititlerden Süryani'ye, Bizans'tan
Selçuklu'ya, Osmanlı'dan Cumhuriyet Türkiye'sine uzanan farklı dönemlere ait
birçok esere yer verilen bir kitap çıkmış ortaya.
Seçme kurulunda bulunan isimler kendi görüşlerine göre farklı listeler
hazırlarken, 24 eserde ise birleşmiş. Bunlardan bazıları: Ayasofya, Bursa Yeşil
Camii, Divriği Ulucami ve Şifahanesi, Ephesos, İstanbul Kara Surları, Küçük
Ayasofya, Rumelihisarı, Selimiye Cami, Süleymaniye Camii ve Topkapı Sarayı.
Bunların yanında dikkat çeken bir diğer konu ise bu eserlerin illere göre
dağılımı. Bu eserlerin 30'dan fazlasını barındıran İstanbul listenin başında yer
alıyor. İkinci sırada Selçuklu sultanlarının yazlık olarak kullandığı Antalya
var. Sonrasında Bursa ve Edirne bulunuyor. 100 Mimari Şaheser listesinin geri
kalanı diğer illerde yer alıyor. Fotoğraflar İzzet Kehribar ve
Sami Güner imzası taşıyor.
İşte sizler için kitaptan seçtiğimiz birkaç örnek:
Antalya Aspendos Tiyatrosu: Belkıs köyü yakınlarında bulunan
antik Aspendos kentinde 2. yüzyılda Marcus Aurelius döneminde inşa edilmiş.
Şöyle de bir hikâyesi var: Aspendos kralının kızı Belkıs'ın evlenme çağı gelir.
Kral, kızını en güzel hediyeyi getirene vereceğini söyler, bir yarışma açar ve
bu yarışma sonucunda da Aspendos Su Kemeri'ni birinci seçecekken kente bir
tiyatro yapıldığı haberini alır. Kral tiyatroya gider, oturur ve o sırada 'Kral
kızı benim olmalıdır.' diye bir ses duyar. Sahneye bakınca tiyatronun mimarı
Zeno'nun kendi kendine konuştuğunu fark eder. Yapının akustiği o kadar iyidir ki
fısıltılar bile tiyatroda yankı haline geliyormuş. Bunu gören kral, kızını
Zeno'ya verir.
Tiyatro 15-20 bin kişilik oturma yerine sahip. Gladyatör oyunları için de
hizmet veren yapı Selçuklular döneminde ikametgâh olarak kullanılmış. Yakın
zamana kadar konserler verilen tiyatro, 2008 yılında tadilata alınmış. Uzmanlar
konserlerin yapıya onarılmaz zararlar vereceği fikrinde.
Listedeki bazı eserler
Adıyaman: Nemrut Dağı Tümülüsü.
Antalya: Aspendos Tiyatrosu.
Aydın:
Didyma Apollon Tapınağı.
Bursa: Bursa Yeşil Camii, Koza Han. Edirne: Selimiye
Camii, Üç Şerefeli Cami.
İstanbul: III. Ahmet Çeşmesi, Ayasofya Müzesi,
Beylerbeyi Sarayı, Dolmabahçe Sarayı, Galata Kulesi, Kapalıçarşı İç Bedesten,
Ortaköy Camii, Sultanahmet Camii, Süleymaniye Camii, Topkapı Sarayı.
İzmir: Selçuk İsabey Camii.
 İstanbul Galata Kulesi
Galata Kulesi, Cenevizlilerden günümüze kalan en görkemli anıt-yapı. Deniz
seviyesinden 35 metre yükseğe kurulan yapı, zeminden yaklaşık 70 metre
yükseklikte. Bizans döneminde 12. yüzyılda Haliç kıyısında bir imtiyaz bölgesine
sahip olan Cenevizliler Latin istilası sonrasında burayı Venediklilere bırakmak
zorunda kaldılar. 13. yy'dan başlayarak buraya yerleşmeye başlayan Cenevizliler
tüm sınırlamalara rağmen savunma amaçlı surlar kurmayı başardılar. Galata
Kulesi'nin bulunduğu alana ancak 1349'da ulaşınca, bu savunma sisteminin tepe
noktasını sınırlayan bir güç simgesi ve askerî amaçlı olarak kuleyi inşa
ettiler. Osmanlı döneminde birçok kez tadilattan geçen kule en son 1967 yılında
yenilendi ve üst katı lokanta ve lokal olarak kiraya verildi. Hâlâ restoran
olarak hizmet veren kule, İstanbul manzarası izlemek isteyenler için de
balkonunu açık tutuyor.
Aydın / Didyma Apollon Tapınağı
Ege kıyısındaki antik tapınaklar arasındaki en büyük ölçekli
bağımsız yapı olan tapınak, antik İonia'da bugünkü Aydın'ın Yeşilhisar köyü
sınırları içinde bulunuyor. Helenistik tapınağın MÖ 8. yüzyıldan kalma arkaik
tapınağın üzerine inşa edildiği biliniyor. MÖ 494'te Persler tapınağı yıkarak,
hazine ve kilt heykelleri Sus'a götürmüşler.
Diyarbakır Ulucamii
Anadolu'nun en eski camisi. Ulucami önemli kutsal mekânlar
olan Harem'i Şerifler'in beşincisi olarak kabul ediliyor. 639'da Hz. Ömer
döneminde bir kiliseden camiye çevrilmiş. Büyük Selçuklulardan İnaloğullarına,
Artuklu ve Akkoyunlulardan Osmanlı'ya uzanan çeşitli devletler tarafından
geliştirilmiş. Cami çeşitli özellikleriyle Şam'daki Ümmiye Camii ile
benzerlikler taşıyor.
Erzurum/Çifte Minareli Medrese
Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat'ın ya da İlhanlı
vezirlerinden Süleyman Pervane'nin eşi Hundi Hatun tarafından yapıldığı
varsayılarak yapı Hatuniye Medresesi olarak anılıyor.
Bursa Yeşil Camii
Aynı adlı türbe, medrese, hamam, imaret ve hanla birlikte
bir külliye içinde yer alan Yeşil Cami, Bursa'nın anıt başyapıtlarından biri. I.
Mehmet Çelebi devrinde (1413-1421) inşa edilen cami, adını çinilerinin turkuvaz
renginden alıyor. Ortası fenerli birinci kubbenin altında şadırvanlı bir havuz
yer alıyor. Yapı, çok zengin ve üstün nitelikli çini, alçı, kalemişi ve ahşap
süslemeleriyle dikkat çekiyor.
|
