Kapalıçarşı Esnafları Derneği Başkanı ile röportaj

18 Mart 2005 www.yapi.com.tr’nin bu organizasyonda önemli bir rolü olan Kapalıçarşı Esnafları Derneği Başkanı Hasan Fırat ile yaptığı röportaj, bu konudaki sivil toplum bilincinin İstanbul’daki konumunu ve önemini sorguluyor. 1952’den beri “Kapalıçarşı Esnafları Derneği” adıyla anılan kuruluşun köklerinin 1461 yılında kurulan Kapalıçarşı Esnafı Tesanüt Cemiyeti ile Osmanlı’daki lonca teşkilatına dayanıyor olması da bu röportajın bir sivil toplum geleneğini irdelemesine olanak tanıyor. İlk merak ettiğim “Kapalıçarşı Esnafları Derneği” ile ilgili tarihi ve yapısal bilgi. Osmanlı Lonca Teşkilatı ile bir sürekliliği var tahmin ediyorum. Onunla ilgili bir bilgi verebilir misiniz? Bir de dernek şu anda nasıl işliyor? Seçimler nasıl oluyor? Esnafla toplantılar hangi aralıklarda oluyor? Kapalıçarşı’nın 1461’de ilk İç Bedesten ile inşaatına başlanmış. Fatih Sultan Mehmed döneminde, Ayasofya’daki fakirleri beslemek için bir ticaret merkezi açılmış. Ticaret ilk İç Bedesten’de Cevahir Bedesteni dediğimiz yerde başlamış. Daha sonra çarşının etrafına, Sandal Bedesteni yapılmış. Ahşap dükkanlar yapılmış. Daha sonra burada büyük yangınlar çıkıyor. O yangınlardan sonra yavaş yavaş bu taş bina yapılıyor. Küfeki taşından. Tarihçeyi kısa özetliyorum. İki tane büyük deprem geçirmiş. 1600 küsur yılındaki depremden sonra onarılmış. 1894’de ikinci büyük depremden nasibini almış. O zaman da çarşının etrafındaki hanların bir kısmı yıkılmış. Mahmutpaşa kapalıymış. Orası şu anda açık. 1954’de de büyük bir yangın olmuş. Yangında da, çarşının dörtte üçü yanmış. Ondan sonra dönemin hükümeti yardım ederek buradaki esnafa onartmış. On senelik borçlandırma sistemiyle tadilatı yaptırmış. Peki Esnaf Derneği’nin tarihçesi nedir? Şimdi Esnaf Derneği ta eskiye dayanıyor. O zaman loncalık dönemi var. Loncalık döneminde burada belli bir fiyat politikası var. Biri suç işlediğinde ya da kandırdığında loncalık sistemi ya da loncada görevli olanlar bilirkişi olarak işliyor. Herhangi bir şeriat mahkemesi gibi bir şey o dönemde. O uzun bir süre burayı yönetmiş. Daha sonra, Cumhuriyet tarihine gelinceye kadar o sistem yürümüş. Cumhuriyet tarihi kurulduğunda burası sistemin içine alınmamış. Yine loncalığın devamı, eski derebeylik sistemiyle yürütülmüş buradaki çarşı. Şu anki dernek ise 1952’de yasal olarak kurulmuş. Bütün sorumluluğu dernek üstüne almış. Normalde, bu kadar büyük bir yerin dernek değil, bir oda olması gerekir. O zaman daha da büyükmüş. Şu anda 3200 tane dükkan var. 28 tane han var. O zaman hanlar daha büyükmüş. İki caminin arasındaki yer, çadırcılar, arkadaki hanlar, Mahmutpaşa Hanı, Mercan Hanı, hepsi buraya dahilmiş. 52’ de dernek kuruluyor, 54’de yangın oluyor. O zaman onarım sırasında, esnaf herhalde dışarıdakiler parayı ödeyemediler. Onlar dışarıda kalıyor. Şu anda 3200 dükkan, 28 han, 61 sokak; 40 bin dönüm üzerine kurulmuş, 32 bin metrekaresi kapalı; 22 kapı var, 1 tane kapı kapalı, güvenlikten dolayı; 21 kapı şu anda işliyor; 25 bin kişi çalışıyor, patronlarla beraber. 250-300 bin kışın, yazın da 500 bini buluyor turizmin olduğu dönemde. Tabii bunların hepsi alışveriş için değil. Mahmutpaşa’ya açılıyor; Mercan’a açılıyor; Nuruosmaniye’ye açılıyor. Burası bir yol geçen han. Büyük bir kısmı alışveriş, gezmek için. Geçenler de sabah, akşam işlerine giden insanlardır. Onun dışında burada, 7 tane banka var, postane var, sağlık merkezi var, dernek bir tane halk binası yaptı, sağlık bakanlığı ihya etti. 94’de bombalamadan sonra ilk buraya özel güvenlik sistemi kuruldu. Ondan önce güvenlik nasıl sağlanıyordu? Karakol vardı. O zamandan beri çıkarılan kanunla özel güvenlik devam ediyor. Ayrıca karakolu var. Onun dışında itfaiyemiz var. 24 saat bekliyor. İtfaiye etkin müdahale edebiliyor mu dar sokaklara? Yangın söndürme sistemi var mı? 38 sokakta yer altı otomatik vanalar var. Ana caddelerde sarnıçlar var. Ne zaman kuruldu yangın söndürme sistemi? Yangın söndürme sistemi vardı. Ama çürümüştü. 2001 yılında bizim dönemde belediye ile beraber yaptırdık. Peki dernek nasıl işliyor? Normal seçimle üyelerin seçimiyle. Buradaki esnaf ve mülk sahibi olanlar. Bir de sigortalı personel. 2500 üyesi var. Hepsi oy kullanıyor mu? Hepsi kullandı. Eskiden burada kimse dernekle uğraşmıyordu. 14 sene eski başkan tek başına götürdü. Tabii iş çoktu. Herkes parayla uğraşıyordu. Şimdi iş yok, millet derneğe saldırmaya başladı. 2000 yılında ilk defa iki liste çıktı. O zaman ben kazanmıştım. Geçen mayıs ayında seçim oldu. Karşıma üç liste çıktı. Yine ben seçildim. Kıran kırana bir seçim oldu. Rekabet artıyor mu? Rekabet artıyor ama niye bilmiyorum. Aslında çok isteyen varsa destekleyeceğim. Çünkü çok büyük mesai istiyor. Artı buraya sahip çıkmak gerekiyor. Sorunu çok. Yapının sorunu var, güvenlik sorunu var, iş sorunu var. Burası şimdiye kadar hep ihmal edilmiş. Para kazanan burada çok kar ediyor. Mülkler çok pahalı. Son üç ayda, konferansı yaptıktan sonra yüzde 20-25 arttı. Normal 100-150 bin dolar olan küçücük dükkanlar 500 bin dolara satıldı. Markalar gelmeye başladı. Buradaki emlakların satılmasında nasıl bir sistem var? Hiçbir sistem yok. Emlâkların çoğu özel mülkiyettir. Yüzde 10 hazinenin var. Hazineye azınlıklardan intikal eden var. Yüzde 10’u vakıflara geçmiş. Eskiden burada dükkan almak için 5- 10 sene beklerdin. Kimse mülk satmazdı. Bu sene 5-6 tane satıldı. Öyle büyük mülk satmaz kimse. Alamazsın. Çünkü garanti burası. 86’da geldim buraya. 86’dan bu yana ilk defa bu sene işsizlik başgösterdi. Herhalde dünyadaki etkilerle. Dünyada doların düşmesi, Avrupa’da Euro’nun yükselmesi, Avrupa’daki işsizlik... Kapalıçarşı’nın turizmle ilgili sorunu nedir? Doğudan, Çin mallarının buraya yansıması. Bir de artık turizm İstanbul’a gelmiyor. Geçen sene bombalamalardan sonra terörde birinci ülke ilan edildi. Bu sene öyle mi? Yok. Çıkardılar. Çünkü büyük kongreler var. Bir de artık turist buraya turizm için gelmiyor, güneye gidiyor. Burası pahalı olduğu için, turistler tatil yerlerini tercih ediyor. Bu yerlere(Kapalıçarşı) zengin turist geliyor. Bir de bu dönem, şu ara, çok ucuz turist geliyor. 3 günlük, 5 günlük, İspanyol, İran, Alman... Alışveriş yapmayan turist mi geliyor? Alışveriş yapıyor ama büyük alışveriş değil. Küçük çapta alışveriş. Şimdi 250 ya da 300 Euro’ya getirdiği turistin, burada yapacağı alışveriş en fazla 50 Euro’dur. Kalkıp, 2000 dolarlık bir ipek halı almaz. Peki yerli halk geliyor mu? Yerli halkın gelmesi azaldı buraya. Eskiden burası yerli halka yönelikti. Evlenecek bir insan gelir, önce buradan yüzüğünü alırdı, ondan sonra çeyiz sandığını hazırlardı. Ayakkabıcı vardı. Gelinlikçi vardı. İç çamaşırcı vardı. Tabii daha sonra buranın turizme dönmesi ve çevrede de büyük iş merkezlerinin açılması yerliyi buradan uzaklaştırdı. Ancak, yerli buraya çok orijinal mallar almak için gelir. Özel bir şey yaptıracaksa gelir. Çok el işçiliği yapılacak bir altın, bir gerdanlık yaptıracaksa gelir. Özel halılar için. Deri öyle. Şimdi problem çıktı. Burada, çevrede otopark sorunu var. Buraya gelecek müşterinin kalitesi belli; cebinde parası var; tramvaya binip gelemez, çaldırabilir diye. Buradan gelip takı alacak; giderken çaldırabilir diye korkuyor. Kadir Topbaş bize söz verdi. Atölyelerden boşalan yerleri otopark yapacak. İmalat atölyelerinin taşınması sizce iyi bir gelişme mi? Elbette. Burada biliyorsunuz imalatçılar kimyasal maddelerle çalışıyor. Kimyasal maddeler, bütün dokuyu ve alt yapıyı bozdu. Şu anda alt kanallara giden yerlerde temeller toprağa gidiyor ve kayma başladı. Turizm endeksli bir gelişim mi düşünüyorsunuz? Tabii. Müze burada, Aya Sofya. Şimdi burası sit alanı olarak ilan edildi. Dünya Bankası buraya yardım verdi. Eğer burada bu uygulanmazsa, bura turizme açılmazsa, bu sefer yardım gidecek. Bir de burada tam keşmekeşlik oldu. 7’den sonra, gece burada 25-30 bin kişi yaşıyor. Gündüz bir buçuk, iki milyon. Çoğu alışveriş. Adliyenin burada olması. Valiliğin burada olması. Defterdarlığın olması. Sağlık Müdürlüğü’nün yani bir sürü resmi kurumların burada olması. Onlar bir külfet. Artı, işyerlerinin atölyelerinin burada olması burada trafiği kilitliyor. Trafiğin kilitlenmesinden turizm de etkileniyor. Burası turizm bölgesi ilan edilecek. Havaalanından bir buçuk saatte otobüsle Kapalıçarşı’ya turisti sokup, bir buçuk saatte çıkarırsak, bir saat tutabiliriz. Biz yarım saatte sokup, sahilde bir yerde turisti bırakıp, küçük arabalarla buraya taşıyıp... Belli bir güzergah da yürüme alanı olması lazım. Sokakların sırf yürümeye açılması lazım. Gülhane tarafından buraya....Gelecekte uzun vadede turizme açmayı düşünüyorsak bunu uygulamak lazım. Yoksa Eminönü kurtulmaz. Her şeyin turistik olması yerli halkı uzaklaştırır mı? Yok. Niye uzaklaştırsın? Burada festivaller yaparsın. Yerli halk da gelir. Burayı Pazar günü açarsın. Burayı gezmeye geliyor. Alışveriş yapmasın. Pazar günü açık olsa, Mahmutpaşa açık olsa, Beyazıt’taki pazar kaldırılsa. Onun çalışmasını yapıyorlar(Beyazıt için). Pazar günü vali beyi sabah kahvaltısına davet ettik. Yetkililerle beraber, basın, televizyon... Orayı gösterdik. Çevrenin güvenliği alınmadan burası açılamaz. Yoksa turisti getiremezsin. Kapalıçarşı çevresinde, Süleymaniye’de bir proje yapıyorlar. Onun yararı olacak mı Kapalıçarşı’ya? Tabii yol çalışmaları başladı. O eski ahşap evler, köhne evleri filan boşaltıyorlar. Orayı eski Osmanlı dönemindeki sokaklar gibi, Ayasofya’nın orada yapıldığı gibi evler yapacaklar. Yıkılan yerlerde de beton bina yapılmış kaçak. Onlar da sökülecek. Ya para verilip satın alınacak, ya da borçlandırılıp, parayı devlet verecek. Kapalıçarşı’nın peki restorasyon projesi çizildi mi? Çizilmedi daha henüz. Bir heyet kuruldu. Arama Konferansı’ndan sonra. Büyükşehir, Eminönü Belediyesi, Kapalıçarşı, Anıtlar Yüksek Kurulu ve Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nden 5 kişilik bir komisyon kuruldu. Profesörler heyetin içerisine alındı. Bir de alt komisyonları var. Bunun içerisinde Kültür ve Turizm Bakanlığı da var. İstanbul İl Müdürlüğü temsil ediyor. Turizm Atölyesi de işe başladı. Turizm Atölyesi Kapalıçarşı için ne yapmayı düşünüyor? Kapalıçarşı’nın alt yapısı ve bizim yaptırdıklarımız dışında geriye kalan taşlar yapılacak. Geçen hafta gelip, bir çalışma yaptılar. Yer altı röntgeni çekecekler. Kanalların nereden patlak olduğunu, elektrik sisteminin nereden arıza yaptığını. Çünkü, geçen sene biz burada çok büyük sıkıntı çektik. Buradaki 80’e göre yapılan bir elektrik sistemi. O zaman her dükkan için 500 W kullanılırken, şu anda 2500-3000 W kullanılıyor. Atölyeler de çekilince rahatlayacak. Peki imalathanelerin yerine ne düşünüyor belediye? Projelendirildi mi? Sözlü olarak, Kadir Topbaş Başkanımla yaptığımız görüşmede-yetkililer de vardı- çarşının içinde mevcut hanlardan bir iki tanesini tespit edeceğiz. Eski Osmanlı mutfağı veren yemek yapan restoranlar olacak. Biz burayı gece 10-12’ye kadar açmayı düşünüyoruz. Bir yer bulurlarsa da butik otel. Onu belediye kendi üzerine aldı. Bir tane örnek yaptıracak. Onların şimdi çalışmaları başladı. Onları rıza edip satarlarsa alacaklar. Satmazlarsa, işletmeye ortak edip, bütün giderlerini, tamirat, tadilat, yapım işlerini Büyükşehir Belediyesi üstüne aldı. “Yap-işlet-devret” verecek. Kültürle ilgili bir yatırım yapmayı düşünüyorlar mı? Onun için Sultanahmet’te Tarım Orman Bakanlığı’nın büyük bir yeri varmış. Orayı büyük bir kültür merkezi, kongre merkezi şeklinde yapmayı düşünüyorlar. Çarşı içinde peki? Çarşı içinde o tür sinema olacak bir yer yok. Yerler küçük, uygun değil. Ancak biz burada festivaller yapabiliriz. Geceler yapabiliriz. Tanıtım için burada altın fuarı yapabiliriz. Halı fuarı yapabiliriz. Laleli’de başlasın, Sultanahmet’te bitsin. Çarşıyı da kapsayan ucuzluk fuarları ...Osmanlı geceleri düzenlensin. Osmanlı yemekleri yapılsın. Ama nasıl hayata geçer bilmiyorum. Belediye tek başına değil. Bölgedeki tüm kuruluşları da içine alması lazım. Kapalıçarşı’yı alması lazım. Mısır Çarşısı’nı alması lazım. Kumkapı’daki balıkçıları alması lazım. Laleli’deki iş adamlarını alması lazım. 23-24 tane burada sivil toplum örgütü var. Bunların hepsini bir platform olarak alması lazım. Mahmutpaşa derneği var. Mahmutpaşa’daki esnafları da katmak lazım. Ulusal sanatçılarla müzik festivali olur. Mesela, Denizli ya da Muğla’dan ev tekstili getirirsin. Doğuda mesela halıcılık ya da kilimcilik var. Bir bölüme kilim getirip, tanıtırsın. Maraş’ta bakır var. Karadeniz’in başka bir şeyi. Yani, o yöreleri de katmak lazım. Üniversiteler ile ilişkileriniz nasıl? Komisyonlardaki profesörleri kim seçti? Biz oturduk İl Turizm Müdürü ile seçtik. 2.5-3 ay uğraştık o işle. Haftada iki gün toplantı yaparak. Araştırdık. Ve tek tek görüştük gelecekler gelmeyecekler. Bakanlıklarla görüştük. Bayındırlık Bakanlığı, İçişleri Bakanı... Kültür ve Turizm Bakanı’nın öncülüğünde oldu. 4 ay önce Erkan Mumcu ile bir toplantı yapmıştık. Bizim yola çıkmamız buraya bir yasanın çıkarılması. İşletme yasasının çıkarılması. Nisan’dan sonra Avrupa Birliği yasasına göre, derneklerin fazla bir yaptırım gücü yok. Bizim yetkilerimiz kısıtlanıyor. Vakıfları kapattılar. Şimdi elimizden yetki alınıyor. Hangi yetkiler mesela? Ben tam onların hepsini bilmiyorum. Çok katı. Şu anda yaptıklarımızın yüzde 20-30’u elimizden gidecek. Kapalıçarşı özerk olmalı diye mi düşünüyorsunuz? Evet. Burası paranın “sirküle” olduğu bir yer. Bir spor kulübünde de para var ama orası başka bir hizmet veriyor. Burası Türkiye ekonomisine, turizme hizmet veriyor. Turizmden dolayı, ekonomiye büyük gelir geliyor. Arama konferansında Kapalıçarşı’nın marka olmasını tartışmışınız. Ne düşünüyorsunuz? Bir kanun önerisi hazırladınız mı? Taslak hazırlanıyor. TBMM Başkanı’ndan söz aldık. Nisan’da Osmanlı Arşivleri’nin sergisini tekrar çarşıda sergileyeceğiz. Türkçe’den İngilizce’ye çevirip, kitap da yapacağız. Açılışını TBMM Başkanı Arınç’a yaptıracağız. Geldiğinde, o kanun teklifini de vereceğiz. Kapalıçarşı zaten marka, ama bu markayı çok kurumlaşmış bir şekilde dünyaya tanıtmak lazım. Nasıl bir tanıtım düşünüyorsunuz? Bizim bir turizm şirketimizin olması lazım. Dışarıda turizm şirketleri çalışanları komisyonla çalıştıkları için grupları çarşıya getirmiyorlar, dışardaki iş merkezlerine götürüyorlar. Anotçuluğu kaldıracağız. Tek fiyat olması lazım. Markası, ismi değişik olabilir ama cinsi aynıysa... Osmanlı lonca teşkilatı gibi rekabeti adil tutacak bir fiyat politikası mı? Personelin de denetimden geçmiş olması lazım. Eskiden, burada bir personel gelen turistin kolunu çekmiyordu. Bunlar da çarşı için negatif etki yapıyor. Aynı işi yapanlardan biri siftah yapmamışsa, karşı komşu ona siftah etsin diye müşteriyi getiriyordu. Şimdi millet birbirinin dükkanının içerisinden müşteri çekiyor. Burası eskiden bir okulmuş. Çıraklık okulu varmış Sultanahmet’te. Burada çalışacak insanlar önce o çıraklık okulundan geçer, burada tezgahtar olurmuş. Loncalık bunu gerektiriyormuş. Ahilik teşkilatı da varmış. Kuyumcu atölyesinde çıraklıktan başlıyor, ustalığa kadar bir eğitim alıyor. Şimdi burada kuyumcuda ayarı bozuk mal satılmıyor. Ama gümüşte “imitasyon” var. Uzakdoğudan gelenin kar marjı yüksek. Bizdeki işçilik pahalı olduğu için, onların fiyatı düşük. Burada imitasyon olmasın, gerçek mal konsun. Esnafı nasıl kontrol edeceksiniz? Otokontrolle. Ticaret Üniversitesi ile şu anda bir antlaşma yaptık. Daha hayata geçiremedik. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi dekanı ile bir antlaşma yaptık. Orada her sene tez araştırmasında olan 30 kişi oluyormuş. Buranın tarihi, kültürel yapısı ile ilgili konferanslar versinler. Esnaf toplantılara gelir mi? Elbette. Sokaklara sandalyeler koyacağız. Her dükkandan bir kişi gelecek. Konu belirlenecek. Üniversiteden hocalar gelecek. Konferans verecek. 2 saat, 3 saat. Buradan dil kursuna gitmek isteyenleri dil kursuna göndereceğiz. Dışardan gelen adam burada satış yapamaz. Ama, burası bir okul. Arama Konferansı’ndan sonra olumlu gelişmeler var mı? Arama Konferansı’ndan iki gün sonra valilikte toplantı yapıldı. İnsanlar görevlendirildi. Turizm Atölyesi’nde Tülin Hanım, İSKİ’yi görevlendirdi. Yollar ile ilgili Fen İşleri Daire Başkanlığı’nı görevlendirdi. Restorasyon için bir komisyon kuruldu. Onlar süratli bir şekilde röleve çalışması yapıyor. Eminönü Belediyesi konferans çalışmasını kitapçık yapıyor. 15-20 gün içerisinde o kitapçık çıkar. Çözümleri aciliyet sırasına koyabilir misiniz? Önümüzdeki turizm sezonu Nisan’da başlıyor. Paskalya ile beraber. Acilen ne olacak? Çevre düzenlenmesi. Nisan’a kadar 15-20 gün içerisinde. Bize verilen sözde Beyazıt’ta Çarşıkapı’nın altyapısının, çevre temizliği, büfelerin temizlenmesi. Ondan sonra, otopark verilecekti. Otoparkı vermezse ulaşımı sağlayamayız. Biz ise, “Altın Rehber” çıkarıyoruz. Doğan grubuna. İlk olarak çarşının bütününü bu rehberin içerisine sokuyoruz. Tüm esnafları yaptığı işlerle. Ve bu üç dilde basılacak. Tüm İstanbul’daki otellerin odalarına bırakılacak. Havaalanına, konsoloslar ve yurt dışındaki ataşelere verilecek. Aynı zamanda web sayfası olarak yayınlanacak. Ana caddelere plazma koyduracağız. Reklam da verilecek. Günde iki seans çarşı ile ilgili haber yapacak. Diğer haberleri de çarşıda görüntü olarak verecek. Çünkü sesli veremiyor. Döviz kurlarını verecek. Yani ana arterlere, 12 noktaya plazma koyacağız. Havaalanındaki gibi. Buradan da çarşıda olan haberleri günde iki sefer kendi televizyon kanallarında verecekler. Buradaki işle ilgili, turizmle ilgili, küçük reklamlar da koyacaklar. Belediye ile ilişkileriniz? Bakanlıkla ilişkileriniz nasıl? Bakanlıkla ilişkilerimiz iyi. Biz burayı süratli bir şekilde Kültür Bakanlığı’na bağlatmayı istiyoruz. Çünkü, bu tür tarihi eserlere pay var yüzde 10. O payı alamıyoruz bağlanmazsak. Benim daha önceki çalışmamdan UNESCO’dan buraya para çıkartacaktım. En son noktaya geldi. Dernek olduğu için, para çıkartamadık. Kültür ve Turizm Bakanlığı’’na bağlı olsak, o para, Bakanlığın bünyesinde buraya aktarılabiliyor. Çok Teşekkürler.