Köy Kanunu Değişiyor; Köylerde de Dönüşüm Olsun!

br />
Yoksa Kırsal Dönüşüm mü?

Taslağın heyecan verici yanlarından sonra,  kâbusa dönüşme ihtimali yüksek bir kısmına geliyoruz: Köy yerleşmelerinin planlanması. Yürürlükteki kanuna 1987 yılında eklenen 7 maddeyle köylerin nasıl planlanacağı tarif ediliyor.

Buna göre “Köy Yerleşme Planı”, donatı alanlarını ve köyün gelişme alanlarını belirlemeye yönelik bir plan türü. Oluşturulan parseller köyde ikamet edenlere çok uygun şartlarla satılıyor ve beş yıl içinde üzerine bina yapmaları ve 10 yıl süreyle de satmamaları zorunluluğu var. Ancak belki de bu kısıtlamalardan dolayı köyler genellikle bu maddelere göre değil, kentlerde kullanılan 3194 sayılı İmar Kanunu’na göre planlanıyor çoğunlukla.

Taslağa gelirsek; köyler için iki tür plan öneriliyor Kırsal Alan Yenileme Planı ve Köy Yerleşim Planı.

Köy Yerleşim Planı, zaten mevcut kanunda da yer alan bir plan türü. Uygulama alanı var, ancak nüfus kaybeden köyler için çok da gerekli olmayan, aşırı büyüme baskısı altındaki köyler içinse yetersiz kalan bir araç. Öneride eskiye göre bir değişiklik şu;  parsellerin sadece köyde ikamet edenlere değil, köy nüfusuna kayıtlı olanlara da satılabileceği, bu şekilde köye dönüşün teşvik edileceği söyleniyor.  Bu kapsamda olumlu olsa bile, kentsel baskı altındaki yerlerde ve turizm alanlarında köyde yaşamayıp köy nüfusuna kaydolarak bu avantajdan yararlanılması ve zamanla köyün niteliğini kaybetmesi tehlikesi de söz konusu.

Taslakta önerilen ikinci plan türü ‘Kırsal Alan Yenileme Planı’.

Madde 41- (1) Köylerde; arazi toplulaştırması, tarımda ortak kullanım alanları ve organize tarım, hayvancılık alanlarının oluşturulması, yerleşim alanları ve hayvan barınaklarının ayrılması, çevre düzenlemesi ve konut kültür ilişkisini gözetecek şekilde yapılaşmanın sağlanması, afet riski taşıyan yerleşim yerlerinin değiştirilmesi amacıyla kırsal alan yenileme planı uygulaması yapılabilir.

Bu plan anlaşıldığı kadarıyla tüm köyü değil, bir parçasını ele alan bir plan türü.

Farklı konularda odaklanan yenileme planları yapılabilmekte, yine de yerleşim yerinin değiştirilmesi gibi büyük müdahaleler de bu planla mümkün.
Taslakta    ‘Kırsal Alan Yenileme Planı’nın gerekçesi ise daha da ciddi bir endişe yaratıyor;

Gerekçe-“Madde 41- Kırsal alan yenileme planı ile kentlerimizde uygulanan kentsel dönüşüm projelerinin kırsalda izdüşümü olacak yeni bir müessese getirilmektedir. Planlı ve yaşanabilir kırsal alan yerleşiminin teminine yönelik planlama, mülkiyet ve finansman hususlarını düzenleyen yeni ve çağdaş bir müessese getirilmektedir”

Bu ifade ile ‘Kırsal alan yenileme planı’, ne yazık ki ülkemizde “yenileme” kavramının uygulamadaki karşılığı olan büyük çaplı müdahale ve kamulaştırmalara karşılık gelmekte gibi görünmektedir. Kentlerde planlama geleneği dışında ve neredeyse bir mevzuatı olmaksızın uygulanan, toplumsal sonuçları ortada olan kentsel dönüşüm projelerinin, köyler için hazırlanan bu taslakta örnek olarak alınmaması gerekir.

Ne tür bir plan olduğu net anlaşılmayan yenileme planının, yaşanabilir bir kırsal yerleşmenin sağlanması için planlama da dahil finansman ve mülkiyet gibi bir çok hususu düzenleyen bir “müessese” olarak tanımlanması da hatalıdır.

Kanunda köylere verilen geniş yetkiler arasında özellikle 2B alanlarının yapılaşmaya açılması tehlikesi taşıyan hükümler yer almaktadır. Kırsal alanların “dönüşümü” bu kapsamda daha da endişe verici olmaktadır.

BİR Öneri

Köylerin ve burada yaşayan insanların çok özel bir durumu vardır. Bulundukları yerle, tarım ve orman alanlarıyla, dağlarla, deniz ve göllerle, köydeki yapılarla tarihsel ve ekonomik bağları, kentte yaşayanlara göre çok daha kuvvetlidir. Yerel kimlikleri güçlü, ancak geleneksel olarak ifade güçleri ve siyasi temsil kanalları zayıftır.

Tıpkı kentlerde tarihsel kimliği, istihdam alanlarını, ulaşım imkânlarını, kamusal mekânları ve yerel temsil süreçlerini düşünmeksizin tek başına konut alanlarının planlanması olanaksız bir çabaysa, köylerin de çevrelerindeki doğa ve toplumsal arka plan göz önüne alınmadan planlanması aynı şekilde başarısızlığa mahkûmdur.

Köy Kanunu’ndan bu sorunların çözümünü beklemek elbette yanlış. Sorun aslında, mahalli idarelerin düzenlenmesiyle ilgili bir kanunda planlama konularının bu kadar belirsiz ve belli ki plancılar tarafından yeterinde tartışılmadan yer alması. Çözüm olarak, bu iki konuyu, yani köyün idaresi ve planlanmasını aynı kanunda ele almaktansa, Köy Kanunu’nda planlamaya sadece bir referans verilmesi, köylerin ve kırsal alanların planlanması için başka bir mevzuat oluşturulması ve bu tartışmanın da daha geniş şekilde kamuoyuyla paylaşılması önerilebilir.

1930’ların ideal köy modeli

1924 tarihli 442 sayılı Köy Kanunu’ndan maddeler (bazıları kentlerde de olsa diyesi geliyor insanın) Madde 13 - Köylünün mecburi işleri şunlardır:

» Sıtma, sivrisinek tarafından aşılandığı ve sivrisinek de su birikintilerinde barındığı ve ürediği için her şeyden evvel köy sınırı dahilindeki su birikintilerini kurutmak

» Köylerdeki kuyu ağızlarına bir arşın yüksekliğinde bilezik ve etrafını iki metre eninde harçlı döşeme ile çevirmek

» Köyün her evinde üstü kapalı ve kuyulu veya lağımlı bir hala yapmak ve köyün münasip bir yerinde herkes için kuyusu kapalı veya lağımlı bir (Hela) yapmak

» Köyde evlerin etrafını ve köyün sokaklarını temiz tutmak, her ev kendi önünü süpürmek

» Köy yollarının ve meydanının etrafına ve köyün içinde ve etrafındaki su kenarlarına ve mezarlıklara ve mezarlık ile köy arasına ağaç dikmek. (Köylü her sene adam başına en az bir ağaç dikecek ve bu ağaç tamamen tutup yeşilleninciye kadar ağaca bakacak va yeni dikilmişlere hayvanların sürünerek ve kemirerek zarar vermesinin önünü almak için etrafına çalı çırpı sarıp muhkemce bağlıyacaktır.)

» Köyde insanlarda salgın ve bulaşık bir hastalık çıkarsa veya firengili adam görülürse o gün bir adam yollıyarak Hükümete haber vermek. (Bu haber üzerine kazadan memur gelinciye kadar hastanın yanına bakacaklardan başkalarını sokmamak lazımdır.)

» Ekine, mahsule, yemişli, yemişsiz ağaçlara, bağlara, bahçelere zarar veren kuşları, böcekleri, tırtılları öldürmek. (Bunun için hangi türlü kuşların ve böceklerin hangi zamanlarda ve nasıl öldürülmesi lazım geldiği Hükümetten sorulacak ve nasıl öğretilirse öyle yapılacaktır.)

» Mecbur olmadıkça yol üzerine halkın kolaylıkla gelip geçmesine dokunacak şeyler koymamak

» Birdenbire yıkılarak altında adam ve hayvanat kalacak derecede çürümüş veya eğilmiş duvar veya damları bir sakatlık çıkarmaması için  yıktırmak veya tamir ettirmek;

»  Köy içinde bila zaruretin hayvan koşturmamak

»Devlet parasını kıymetinden aşağı aldırtmamak

» Bir adamın suda veya başka suretle başına bir felaket gelince onu kurtarmak elinde iken yardım etmek;

» Bir hayvana götüremiyecek kadar yük yüklettirmemek

» Bir yeri kazarak başkalarının hayvan ve davarlarının düşüp ölmesine ve sakatlanmasına sebep olmasına meydan vermemek (Kaynak: Afet İnan, 1972, Devletçilik İlkesi)

Hürriyet ÖĞDÜL, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi öğretim üyesi