Kültürel Miras Özelleştirilince

Topkapı, Ayasofya, Anadolu Medeniyetleri, Hacıbektaş, Mevlana ve Antalya Arkeoloji Müzesi... Efes, Olympos, Aspendos, Kayaköy, Sedir Adası, Patara ve Ihlara Vadisi... Türkiye’nin kültürel mirası olan bu bölgeler de dahil toplam 56 ören yeri geçtiğimiz yıl özelleştirilmişti. Satış ve bilet gişelerinin yaptırılarak işletilmesi ile ilgili açılan ihaleyi de Bilkent Kültür Girişimi kazanmıştı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı Döner Sermaye İşletmesi Merkez Müdürlüğü “DÖSİMM” ile “Müze ve Ören Yerleri Satış Alanları ve Ticari Faaliyetlerin Yönetimi, Yürürtülmesi, Geliştirilmesi, Ürün ve Hizmet Tedariki Sözleşmesi”ni imzalamışlardı. Kısaca kültürel mirasımız özelleştirilmiş ve işletmesi 8 yıllığına bir şirkete bırakılmıştı. Bu da yetmezmiş gibi geçen hafta bir olay daha yaşandı. Özelleştirilen yerler arasındaki Aydın’ın Didim ilçesindeki 2 bin 500 yıllık Apollon Tapınağı’na ağır iş makineleriyle gişe ve dükkân yapmak için girildi ve arkeolojik sit alanında kesinlikle çalışmaması gereken iş makineleri ile tarihi tapınağa zarar verildi. Tapınağın girişindeki bekçi kulübesi ve tapınağın sur duvarı tarihi yapıları korumak için hiçbir güvenlik önlemi alınmadan yıkıldı. Üstelik izinleri dahi yoktu. Peki 1. derece sit alanı olan ve izinsiz bir çivi dahi çakılamayan bu bölgede nasıl böyle bir şey olabildi?

Önce bugüne kadar hangi süreçlerden geçildiğini açıklamak gerekir. İhalenin ardından Kültür ve Turizm Bakanlığı Döner Sermaye İşletmeleri Merkez Müdürlüğü’nün “Didiyma Antik Kenti I. Derece Arkeolojik Sit içerisinde bilet gişesi ve satış mağazası fonksiyonlarını içerecek hafif konstrüksiyonlu yapının inşa edilmesi” talebi, 29.04.2010 tarihinde Aydın Koruma Bölge Kurulu toplantısında gündeme geldi. Kurul yapılacak yapının “geçici ve hafif konstrüksiyonlu” olmasına karar verdi. Ancak ihaleyi alan müteahhit firma nasıl olduysa büyük iş makineleriyle pek de geçici olmayan bir yapı yapabileceklerini düşünerek 24 Mayıs Pazartesi sabahı tapınağa girdi.

Aslında tüm bu olayda pek çok sorun ve usulsüzlük var. İlki inşaatla ilgili Didim Belediyesi’ne yapılmış herhangi bir resmi başvuru olmaması. Yani bir inşaatın başlaması için gereken ve belediyelerden alınan “inşaat ruhsatı” olmadan tapınağa girmekte bir sorun görmemişler. Neyse ki kaçak başlatılan uygulama Didim Belediyesi tarafından mühürlendi de, çok daha büyük felaketlerin ucundan dönüldü. Aslında böyle bir şey için belediyeye başvursalar izin ve ruhsat almaları da mümkün değil çünkü bu konuda onaylı bir “Koruma Amaçlı İmar Planı” olmadığı için belediye zaten o bölgede bir şey yapılmasına izin veremez. Nitekim Apollon Tapınağı’nı çevreleyen duvarların ve çitlerin onarılması konusunda 2008 yılında Aydın Koruma Kurulu’na başvuran Didim Belediyesi Koruma Amaçlı İmar Planı’nın henüz onaylanmadığı gerekçesiyle reddedilmişti. Ayrıca zaman zaman Didim Belediyesi’nin ya da o bölgede yaşayanların en küçük tadilat talepleri bile aynı gerekçeden dolayı geri çevrilmişti. Yoksa bu kural kimi şirketler için geçerli değil mi?

Bir diğer konu da hafif araç trafiğine bile kapalı olan alana ağır iş makinelerini hangi izinle soktukları... Bir ay önce Apollon Tapınağı ve önünden geçen ve Didim’in ana arterlerinden biri olan yol, Aydın Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Bölge Kurulu ve İl Trafik Komisyonları kararı ile “Apollon Tapınağı’nın çevre duvarlarına zarar verdiği” gerekçesiyle araç trafiğine kapatılmıştı. Yani araç trafiğine kapalı olan yoldan geçmeyi başaran kepçeler tapınağa kadar girip, yıkım işlemlerini başlatmış. Bu da işin ayrı bir boyutu. Tüm bunların ardından inşaatı yapan firmanın yaptığı açıklama da içler acısı: “Apollon Tapınağı’nda proje karışıklığı nedeniyle yanlış anlamadan kaynaklanan bir inşaat başlangıcı olmuş”.

Yapılan özelleştirmenin kültürel mirasımızın önemli parçalarından birine zarar verdiği şüphesiz. Ancak proje bir şekilde engellenemez ve tamamlanırsa iş bununla da kalmayacak ve tapınağın içinde açılacak dükkânla tapınağın etrafındaki onlarca esnaf işsiz kalacak.

Bu arada Didim Belediyesi kurulun almış olduğu kararın iptal edilmesi için Aydın 1. İdare Mahkemesi’ne 2010/832 esas sayılı dosya ile başvuruda bulundu. Ancak henüz bir sonuç alınamadı.