TUCSA YKB Prof. Dr. Nesrin Yardımcı: "Çelik, Deprem Bölgeleri için Avantajlı"

Çeliğin deprem dayanımının yüksek olması, deprem kuşağı üzerinde olan ülkemiz için bir umut ışığı haline gelirken uzmanlar, her ne kadar hafif bir malzeme olsa da çelik yapıların da güvenliğinin doğru projelendirmeye bağlı olduğu konusunda uyarıda bulunuyor. "Önemli olan uygun malzemenin seçilmiş ve doğru uygulamanın gerçekleştirilmiş ve yapının ve bölgenin özellikleri açısından avantaj sağlayacak malzemenin seçilmiş olmasıdır. " diyen Türk Yapısal Çelik Derneği (TUCSA) Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Nesrin Yardımcı, malzeme özellikleri değerlendirildiğinde yapısal çeliğin, deprem bölgeleri için kullanımı avantajlı bir taşıyıcı sistem malzemesi olduğunu belirtiyor. Yardımcı ile çelik yapıların avantajları ve deprem dayanımları üzerine konuştuk. Deprem dayanıklılığı açısından çelik yapıların avantajları nelerdir? Bir yapının türü ne olursa olsun, daha ön proje aşamasında taşıyıcı sistem malzemesinin seçimi gerekir. Projenin başarısı, yapılacak olan ayrıntılı araştırma ve değerlendirmelerin sonucunda saptanan ve yapının özelliklerine en uygun olan malzemenin seçilmiş ve bu malzemeye göre taşıyıcı sistemin tasarlanmış ve boyutlandırılmış olmasına bağlıdır. Taşıyıcı sistemin mlzemesi ne olursa olsun, yapıların tasarım ve boyutlamasında, geçerli olan yönetmelik ve standartlara uyulması ve inşa edilirken projesi ile uyumlu olması gerekir. Önemli olan uygun malzemenin seçilmiş ve doğru uygulamanın gerçekleştirilmiş olmasıdır. Depreme dayanıklı tasarımda, hedefler önemlidir. Burada öncelik sırasına göre amaçlanan: göçmeyi önlemek, can ve mal kaybını önlemek ve olabiliyorsa yapıyı onarmaktır. Tasarımda yapının önemi de çok etkili bir parametre olmaktadır ve hedeflere yapının deprem sırasında ve depremden hemen sonra kullanılabilir olması da eklenebilir. Taşıyıcı sistemin malzemesine uygun bir tasarım gerçekleştirildiğinde, yapılarda aranılan deprem güvenliği sağlanabilir. Önemli olan, yapının ve bölgenin özellikleri açısından avantaj sağlayacak malzemenin seçilmesidir. Malzeme özellikleri değerlendirildiğinde, yapısal çeliğin, deprem bölgeleri için kullanımı avantajlı bir taşıyıcı sistem malzemesi olduğu görülür. Çünkü, *Yapısal çelik homogen ve izotrop olduğu ve üretimi sürekli denetim altında tutulabildiğinden, çok güvenli bir malzemedir. Bu nedenle, hesaplarda kullanılan güvenlik katsayıları diğer yapı malzemelerinin güvenlik katsayılarından daha küçüktür. Aynı zamanda yüksek dayanımlı bir malzeme de olduğu için, yapının öz ağırlığı azalmaktadır. Bilindiği gibi, yapılara etki eden deprem yükleri sitemin ağırlığı ile orantılıdır.Yukarıda değinilen özelliklerine bakılısa, çelik bir taşıyıcı sisteme etki eden deprem yükleri, örneğin betonarme bir taşıyıcı sistem ile karşılaştırıldığında, çok daha az olduğundan güvenli ve ekonomik bir tasarım gerçekleştirmek mümkündür. *Depreme dayanıklı yapı tasarımında malzemenin sünekliği (yani kısaca malzemenin etki eden yükler altında kopmadan büyük bir şekil değiştirme kapasitesine sahip olması) çok önemli bir kavramdır. Her yapı malzemesi sünek değildir; ancak bu malzemelerle teşkil edilecek sistemler, yönetmelilerde belirlenen kurallar ile sünek sistem olarak tasarlanabilirler. Yapısal çeliğin sünek bir malzeme olması, deprem bölgelerinde inşa edilecek yapılar için çok büyük bir avantaj sağlar. Aynı zamanda taşıyıcı sistem de yüksek süneklikli olarak tasarlandığında, bu üstünlük çeliği deprem bölgeleri için vazgeçilemez bir yapı malzemesi konumuna getirir. Ayrıca, plastik tasarım yöntemleri kullanıldığında, beklenenin ötesinde şiddette bir deprem olması halinde, tasarımda belirlenmiş plastik mafsalların oluşması aşırı yük için güvenlik oluşturduğundan, hem daha ekonomik deprem tasarımını, hem de hasar varsa ve onarım gerekiyorsa yapının kolay, çabuk, güvenilir olarak onarımını sağlar. *Çelik taşıyıcı sistemlerin yerinde kontrolleri çok kolay olduğundan bir depremden sonra oluşan hasarın tespiti de çok çabuk yapılabilir. Çelik yapı elemanlarını değiştirme ve takviye olanağı çok kolay olduğundan, en azından bir depremden sonra mutlaka ayakta kalması gerekli görülen yapılarda kullanılması avantaj sağlar. Çelik yapıların deprem karşısındaki davranışları üzerine yapılan araştırmalar var mı? Çelik yapılar ülkemizde yaygın bir kullanma alanı bulmamakla beraber, son yıllarda özelikleri ve avantajları daha yakından tanınmaya başladı ve çelik inşaat sayısında artma oldu. Buna bağlı olarak, özellikle üniversitelerde yapılan çalışmaların ve düzenlenen bilimsel çalışmaların sayısınde artma oldu. 1998 yılında yürürlüğe giren Türk Deprem Yönetmeliği’nde çelik yapılarla ilgil bölümde çok eksiklik vardı, ancak 2007 yılı Türk deprem Yönetmeliği’nde çelik yapılar çok daha ayrıntılı olarak ele alınmış bulunuyor. Depreme karşı kentsel dönüşüm projelerinde, çelik yapılara yönelinecek mi? Bu konu da herhangi bir girişim var mı? Çelik taşıyıcı sistemlerin deprem bölgelerine uygunluğu, getirdiği güvenlik ve deprem sonrası onarımındaki kolaylıklar nedeniyle, büyük bir kısmı birinci ve ikinci derece deprem bölgesinde bulunan ülkemizde, en azından bir depremden sonra mutlaka ayakta kalması gerekli görülen yapılarda kullanılmasının kaçınılmaz bir gerçek olduğu açıkça görülmektedir. Türk Yapısal Çelik Derneği olarak hastahane, itfaiye, okul, köprü, devlet ve afet yönetim binalarının mutlak bu çelik taşıyıcı sistemle tasarlanması ve inşa edilmesi gerektiğini düşünüyor ve tüm ilgililere her fırsatta bunu söylüyoruz. Çelik yapıların yaygınlaşması ve doğru bir şekilde kullanılması için nasıl çalışmalar yapılmalı? Çelik inşaatın gerçek zorluğu, gerek proje gerekse imalat ve montaj aşamalarında, çok daha vasıflı teknik eleman gereksinimidir. Sıradan bir mimar, mühendis, usta ve sıradan bir atölye, çelik konstrüksiyon hesabı, imalatı ve montajı yapamaz. Bu nedenle, çelik yapının nitelikli yönetmelik ve standartlara dayanarak ve altyapısı yeterli mühendislerce gereği gibi projelendirilmesi; buna uygunluğu denetlenen bir imalat döneminden sonra, yine projeye uygunluğu denetlenen bir montaj dönemini geçirmiş olması ve her aşamadaki kontrollerinin titizlikle gerçekleştirilmesi gerekir. Mezuniyet sonrası dönemde çelik yapılar konusunda çalışacak mühendislerin çelik yapı konusunda bilgi eksikliklerinin tamamlanması kaçınılmazdır. Bu eksikliklerin giderilmesinde, çeşitli tanıtım ve eğitim seminerleri ve yayınlar etkili olabilir.