İstanbul'un Ücretsiz Müzesi

"Beyoğlu’nun çamurlu yolları arasında, bir çift öküzün çektiği sade bir tabut vardı. Polonyalılardan başka kimse yok sanıyordum. Yanılmış olduğumu biraz sonra anladım. Arkamızda, sokağı kaplamış, başına siyahlar sarmış, sel gibi bir kalabalık akıyordu. Cenaze alayında her ulusu temsil eden kişiler vardı. Sırplar, Dalmaçyalılar, Karadağlılar, Arnavutlar, İtalyanlar, özellikle Bulgarlar çoğunluktaydı. Siyahlar giyinmiş Müslümanlar da vardı kalabalık arasında."

Şair Adam Mickiewicz, bir eylül sabahında, güneşin altın ışıkları eşliğinde Galata’dan büyük umutlarla ayak bastığı İstanbul’dan, yalnızca iki ay sonra cenazesi çıkmış bir kahraman. Polonya’nın milli kahramanının 150 yıl önceki cenazesinden bu manzarayıysa tarihçi arkadaşı T.T. Jez aktarıyor.

Önceki ay Kültür ve Turizm Bakanlığı bir açıklama yapıp 45 ilde bulunan 83 müzenin artık ücretsiz gezileceğini açıkladığında listedeki tek İstanbul müzesi dikkat çekiciydi. Listede Adam Mickiewicz Müzesi’ni görünce "bu da ne ki" diye düşünüyor insan doğal olarak. Müzelerin ücretsiz hale getirilmesinin gerekçesi az gezilmeleri. Böylece meraklı sayısının artacağı, müzelerin terk edilmişlikten kurtulacağı öngörülüyor.

İnternette dolaştığınızda birkaç sitede telefonunu bulabiliyorsunuz ama ulaşmak öyle kolay değil, çünkü numaralar müzeye ait değil. Mickiewicz’in bir zamanlar kaldığı evi, yani Müze, Jez’in "Beyoğlu’nun çamurlu yolları" sözleriyle anlattığı Dolapdere’nin dar sokakları arasında kaybolmuş. Vaktiyle merak edenlere Jez şöyle tarif etmiş; "Bu semtte sokaklar tam olarak planlanmadığı ve dağınık halde olan küçük binalar bulunduğu için Mickiewicz’in oturduğu binanın konumunun tam belirlenmesi mümkün değildir."

Bugün de değişen bir şey yok aslında, elinizde adresle gittiğinizde bile labirente dönüşmüş sokaklarda bulmanız kolay değil. Kapısının yanına çakılmış metal plakada yazanları kimse merak etmemiş olacak ki, 10 adım ilerisindeki berber bile müzeden haberdar değil. "Hiç girdiniz mi içeri" diye sorunca "abi yok girmedik, kapısını açık görmedik hiç, nasıl girelim" cevabını alıyoruz.

1955’te, şairin ölümünün 100. yıl dönümünde müzeye dönüştürülmüş bu ev. 1970’lerde kapatılmış, 84’te sessiz sedasız tekrar açılmış. 150. ölüm yıldönümüne denk gelen 2005’te restore edilerek "Türkiye ile Polonya arasındaki ilişkilerin gelişmesine katkıda bulunması" dileğiyle vali Muammer Güler tarafından üçüncü kez açılışı yapılmış. Giriş ücretsiz olunca gezeni artar mı belli değil ama 1984’teki ikinci açılışından beri burada bekçilik yapan kişi, "geçen yıl Polonyalı bir turist gelmişti" sözleriyle müzenin trafiğini anlatıyor. Ki o zaman giriş ücreti 2 TL’ymiş. Şair, milli kahraman hakkında bilgi içeren katalogu almak isterseniz yine 2 TL ödemeniz gerekiyor. Bodrum dahil dört kata yayılmış müzede sanatçının hayatı hakkında metinler, resimler ve gravürler sergileniyor. 
Ne kadar önemli ve saygın bir isim olursa olsun, ne kadar maceralı bir hayat yaşamışsa yaşasın, kalabalıkları peşinden koşturmuş olsun, yine de bazı kişilerden zamanımıza kalanları saklayan müzeler bambaşka şeyler çağrıştırabiliyor; yalnızlık, terk edilmişlik gibi. Zamanımızdaki ilgisizlik, o kahramanların geçmişe ait ‘mühim’ imajlarını da tozlandırabiliyor.

"Gemi saat beşte, güneş doğmadan İstanbul Limanı’na girmek için yavaşlıyordu. Saat altıda şehri değil, adeta bir mucizeyi gördük (…) Doğan güneş bütün pencereleri ve minareleri altın ışınlarıyla parlatıyordu. Gerçekten büyüleyici bir şehir."

‘Mucizenin etkisindeki’ bu izlenimler Mickiewicz’in İstanbul’a birlikte geldiği arkadaşı Henryk Sluzalski’ye ait. 1855’te bir eylül sabahıydı. Arkadaşları ve sekreteriyle birlikte İstanbul’a gelen Mickiewicz, karşılaşacağı yaşam koşullarının ilkel nitelikte olmasını bekliyordu ve yanlarında kamp yaşamında kullanılabilecek her türlü eşya vardı. Ama tabi çadırları kurmaya gerek kalmayacaktı… Şairin sekreteri Levy, Mickiewicz’in oğluna yazdığı mektupta şairin İstanbul’daki ilk dairesini buluşunu şöyle anlatıyor; "Galata iskelesine bir sandalla götürüldük. Ondan sonra, babanı kendi kendisine davet etmek için güverteye gelmiş bir Polonyalı tabibin evine gittik, oraya eşyalarımızı bıraktık. Oraya yerleştik. Henryk buna gerçekten sevindi, çünkü çadırın kurulmasına elverişli bir avlunun bulunamayacağını düşünüyordu."

Tek odalı bir daireydi kaldıkları yer, kapının bulunduğu köşenin dışındaki yerleri üç arkadaş paylaşmıştı. Karyola yerine halı üzerine şilte serip, yorgan yerine paltolarını kullanarak uyuyorlardı. Tarihçilerin daha sonra tespitine göre burası büyük ihtimalle Galata’daki St. Lazar Manastırı’ydı.

Mickiewicz o yıllarda Rusya’nın işgali altındaki Polonya’nın kurtuluşuna hizmet etmek için, daha önce sürgüne gittiği Fransa’dan gelir İstanbul’a. Kırım Savaşı esnasında. Rusyayla savaşan Osmanlı’nın kazanması Polonya için de umut olacaktır. Mickiewicz’in görevi Osmanlı topraklarındaki Polonyalı Kazakları örgütleyip Kırım’da savaşacak bir tabur oluşturmaktır. Üniversitede profesörlük yaptığı Paris’ten gelirken yanında bir de Nappolyon’un mektubunu getirir, "gerekli kolaylık gösterilsin" diye.

Şairin İstanbul’daki ilk günlerini yine arkadaşının bir notundan öğreniyoruz; "İki gündür Türk usulü yaşıyoruz. Burada ucuz olan tavuklu pilavı kendimiz pişirip yiyoruz. Herkes bize tuhaf tuhaf bakıyor."

Mickievicz 3 Ekim bugünkü  Bulgaristan’da bulunan Burgaz’a hareket eder. İki hafta oradaki Polonyalılarla ilişki kurduktan sonra Galata’ya dönder. Yeni bir daire ararken "Pera’nı uzak kısmında" temiz bir binaya taşınır, yani bugünkü Dolapdere’ye. İstanbul’da fazla kalmaya niyeti yoktur. Aralık başında Bulgaristan ve Sırbistan’a yolculuk edip oradaki Polonyalıları örgütleyecektir. Fakat günler onun planladığı şekilde gitmez. İstanbul’da bir kolera salgını vardır. Şair, hastalara geçmiş olsun ziyareti sırasında mikrobu kapmıştır. Soğuk ve yağmurlu bir günde hayata veda etmesi içinse 10 gün geçmesi yeterli olacaktır.