Mekke'de Konaklama Kompleksi / Uluslararası Mimarî ve Kentsel Tasarım Proje Yarışması Birincilik Ödülü

Mimarî Tasarım: Cem ilhan, Bünyamin Derman, Tülin Hadi, Dilek Topuz Derman

Danışman: Sevinç Hadi

Mekke’nin korunabilmiş geleneksel mahallelerinde gördüğümüz mimarî miras, bu kente ait kültür ve yaşam tarzının fiziksel bir manifestosudur. Yoğun kent dokusu, iç içe geçmiş mahalleler bu şehrin hem bir çöl yerleşimi, hem de islam kenti olarak kaynaşmış ikili kimliğini vurgular. Yapılar ve yapı gruplarının oluşturduğu mahalleler, insanların biraraya gelebileceği mekânlar, gölgeli sokaklar oluşturur. Bu oluşum halkın günlük yaşantısının geçtiği fiziksel ortamı tanımlar.

Mekke’nin ziyaretçi sayısının özellikle Hac zamanı artması, buna karşılık şehrin topografik karakterinin büyümeye yönelik hareketleri sınırlaması burada yüksek yoğunluklu yapılaşmaları kaçınılmaz kılmaktadır. Bu nedenle konaklama problemini çözmeye yönelik çağdaş anlayışta yerleşim modelleri elde etmek amacı yla bir fikir projesi yarışması açılmıştır. Yarışmacılardan, verilen arsada uygulanacak bu yerleşim biriminde birçok farklı problemi dikkate almaları beklenmiştir. Özellikle kompleks ve kent merkezi (Al-Haram) arasındaki toplu ulaşım ilişkilerini çözmeleri, Mekke’ye ilişkin iklimsel verileri dikkate almaları, mekânsal açıdan farklı gereksinimlere yanıt verebilecek esnek, çağdaş çözümler üretmeleri istenmiştir.

Önerilen proje, Mekke’nin yukarıda tanımlanan tarihsel kimliğini yeniden yorumlayan, bu kimliğin şehirsel karakterini proje arsasına taşıyan bir tasarımdır. Projenin ana hedefleri arasında, günümüzde islam şehirlerinde yaşanan kimliksizlik problemine çağdaş bir alternatif model sunmak da yer almaktadır. Yarışma arsasını çevreleyen komşu binaların kendine özgü bir karakteri yoktur. Yaklaşık 200.000 m2 olan yarışma alanı taşıt yolları ile her yönden sınırlanmış, adeta kopmuştur. Bu nedenle öneri yapı grupları mevcut yapılarla doğrudan organik bir ilişki içine girmemiştir. Temel fikir, program gereği yüksek bir yoğunluk gerektiren konaklama blokları ile güneyde tasarlanan park arasında bir buluşma mekânı yaratmaktır (Şekil 1).

Bu mekân bütün konukların ulaşabilecekleri, onları yönlendirebilecek bir yaya promenadıdır. Promenad, kompleks ile Mekke arasındaki toplu taşıma noktasını, ziyaretçilerin alışveriş mekânlarını, dinlenme, sağlık merkezi gibi birimleri barındırır. Mekke’ nin sıcak ve kuru iklimi, doğal iklimlendirme ve gölgelik alanların sağlanmasına özellikle önem verilmesini şart koşar. Bu nedenle projedeki genel mekânlar ve ana promenad haifif ve yarı ışık geçirgen bir örtüyle kaplıdır (Şekil 2). Örtüyü oluşturan modüler çadır elemanları gün içinde sürekli gölgelik alanlar sağlar, güneş ışığının süzülerek kamusal mekânları aydınlatmasına izin verir.

Yarışma şartnamesinde prototip bir mahalle biriminin tasarlanması ve bu mahallenin arsa bütününde tekrarlanabilir nitelikte olması istenmiştir. Öneri proje konaklama birimlerinin biraraya geldiği mahallelerden oluşmaktadır. Bu mahalleler insan ölçeğinde konforlu bir iklim ortamı oluştururlar. Bina gruplarının yan yana gelişleri, birbirlerine göre konumlandırılışları, günün büyük bölümünde gölgede kalan sokakların oluşmasını sağlar (Şekil 3). Böylelikle bina dış duvarlarında ısı birikimi önlenmiş olur. Yapıların dış cepheleri ikinci bir katmanla doğrudan güneş ışığı almaktan korunmuştur (Şekil 4).

Bu ikinci katman bütün duvar boyunca süreklilik gösteren, ışığın iç mekânlara kontrollü bir şekilde girmesine izin veren, mahremiyet sağlayan güneş kırıcılardır. Kafes elemanlar dış mekânın algılanmasını sağlarken doğal havalandırmayı da gerçekleştirir. Konaklama birimleri arasında belli katlar rüzgâr akımını sağlayacak şekilde boş bırakılmıştır (Şekil 5). Bu mekânlar hacıların biraraya gelip buluştukları ve ibadet ettikleri sofalardır. Yüksek bloklar bütün çevrenin algılanabildiği panoramik teraslara sahiptir. Bu teraslar egemen rüzgâra göre yönlendirilmiş kulelere sahiptir. Rüzgâr kuleleri hava akımını bina içlerine yönlendirir, iç mekânlarda bir serinlik etkisi oluşmasına katkıda bulunur (Şekil 6).

Yapıların sıkışık konumları, blokları birbirine bağlayan duvarlar, küçük ara mekânlar oluşturur. Bu konumlanış rüzgâr akımının kontrollü bir şekilde düşürülmesini ve istenen hacimlere yönlendirilmesini sağlar. Açık sofalar ve teraslar bu mekânları serinleten ve yaşam kalitesini yükseltecek bir bitki örtüsüne sahiptir. 

Ziyaretçilerin amacı, Mekke’nin kutsal mekânlarını görmek, bu mekânlara en kolay şekilde ulaşmaktır. Bu istek toplu taşıma araçlarıyla sağlanacaktır. Bu nedenle konukların büyük bir kısmının arsa ve şehir merkezi ile bağlantısı, bodrum kotunda tasarlanan otobüs ve elektrikli tren terminali ile sağlanacaktır (Şekil 7-8). Buraya ulaşan ziyaretçiler üzeri yarı örtülü konuk kabul mekânına, oradan da genel kullanım alanlarına (alışveriş, yemek yeme, ibadet, dinlenme, sağlık vb.) ulaşırlar. Çökük bir mekân çevresine yerleştirilen bütün bu hacimler, buraya ilk kez gelen bir ziyaretçinin herhangi bir noktadan kolaylıkla algılayabileceği şekilde konumlandırılmıştır.

Yerleşim alanında yaya ve taşıt kesişimi yoktur. Taşıt ulaşımı toplu taşıma ağırlıklıdır. Arsaya taşıt girişleri doğrudan bodrum katındadır. Buradan her ünitenin bulunduğu yere asansör ve merdiven bağlantısı vardır. Ziyaretçiler günlük yaşamlarında genel kullanım alanlarına veya konakladıkları birimlere tanımlanmış yaya yolları ile ulaşırlar.

Yoğun yapı blokları ile tepe arasında kalan, arsanın güney kısmı boyunca uzayan alanın kotu yer yer düşürülmüştür. Böylelikle bir vadiye dönüşen ana promenad, etkin genel kullanım alanları ile yoğun bir karşılaşma mekânı, bir ferahlama alanıdır. Bu mekân daha az yoğun olan, ikinci derecedeki sokaklara bağlanır. Daha sonra bunlarla kesişen, daha dar yaya mekânlarına, küçük avlulara son olarak da konaklanan birimlerin kapılarına varılır.

Aslında getirilen düzenleme bu coğrafyada yüzyıllardır tekrarlanmış olan bir ritüelin yeniden yorumlanmasıdır: şehir sakininin ortak yaşantı mekânlarından kendi konakladığı mahalle ve birime doğru yol alışı, giderek artan bir mahremiyeti hissetmesi, buna bağlı olarak sosyal etkileşim düzeyinde de bir azalmayı yaşaması. Görsel yönlendirmeyi ise komplekse ait büyük caminin aynı zamanda su kulesi olan minaresi, rüzgâr kuleleri ve arsayı çevreleyen uzaktaki tepeler sağlayacaktır.