Silivri Kapısı’nın İki Fotoğrafı

/P>

Yok olan bir yaşam ve tarih

Bu fotoğraf çekildikten birkaç yıl sonra Silivri Kapısı (Mevlevihane Kapısı ve Belgrad Kapısı ile birlikte) onarıma alındı. Bu onarımlardan 20 yıl sonra -geçtiğimiz günlerde- ikinci fotoğrafı çektim.

Bu ikinci fotoğraf çok daha yalın: Bir sur kapısının önündeki yoğun trafik. Bu yoğunluğu anlamak için fotoğrafta görülmeyen bir ayrıntıyı aktarmam gerekiyor: Sur dışındaki işlek çevre yoluna bağlanan noktaya trafik ışıkları yerleştirilmiş. Yeşil ışığın süresi trafiği rahatlatmaya yetmiyor ve kapı sürekli aynı taşıt sıkışıklığını yaşıyor. Hiç kuşkusuz sur içinden çıkan bu trafik güçlü bir gösterge: Sadece yaşam biçiminin değişimini değil, sur içinin de alabildiğine yüklendiğini gösteriyor. Nitekim, sur içinden yükselen (ama fotoğraf dışında kalan) çok katlı konutlar bu yüklenmenin bir parçasını oluşturuyor. Bu konutların inşası da restorasyonlarla hemen hemen eşzamanlı. Ama daha da önemlisi “Silivrikapı mahallesi”nin kendisiyle ilgisiz transit bir trafiğin altında ezildiği anlaşılıyor.

Fotoğrafta görülen tek bir yaya var, o da arabalara su satmaya çalışıyor, mahalleden olduğu ise kuşkulu. Restorasyonla birlikte korumacıların “muhdes” olarak tanımladığı tüm eklentiler yok edilmiş: Kahve kaldırılmış, tabelalar sökülmüş, kapı içindeki cumbalı ahşap ev yıkılmış. İçerideki yaşamdan dışarıya sızan tek bir öğe yok. Üstelik “restorasyon” sırasında kapı da tamamlanıp yükseltildiği için Hadım İbrahim Paşa Camisi’nin minaresi de gözükmüyor.
Şurası çok açık, ilk fotoğrafla karşılaştırıldığında bir yaşamın yok olduğu, yerini başka bir “yaşam”a bıraktığı saptanıyor. Kısacası iki fotoğrafa birlikte bakıldığında, İstanbul’un son 25 yıl içindeki değişimi, dönüşümü görülüyor. İşte Silivri Kapısı’nın restorasyonu da ancak bu dönüşümle birlikte okunduğunda anlam kazanıyor: Surların ilk fotoğraftaki otantik görüntüsünden geriye sadece kapının ufak bir bölümü kalmış. Öteki bölümler ise ya yeniden örülmüş ya da tamamlanmış yani sözde “özgün” hallerini canlandırmak için yeniden inşa edilmiş. Başka bir deyişle, yok olan yalnızca yaşama, içeriye ait göstergeler değil, tarihsel olanın kendisi olmuş.
Evet, yeniden başta söylediğime dönebilirim: İstanbul surlarının onarımını anlamlandırmak için bir gösterge olarak okumak gerek. Bu okuma ise restorasyonun sadece “restorasyon” olmadığını gösteriyor. Surların 1987 sonrasındaki onarımları da yalnızca bir “restorasyon” olgusunu değil, İstanbul’un tümel dönüşümünü anlatıyor.

AYKUT KÖKSAL : MSGSÜ öğretim üyesi