'Kaleiçi'nde Bulunan Mihrap Etnografik Açıdan Önemli Bir Eser'

Antalya'nın tarihi Kaleiçi semtinde bir halı dükkanının merdiven girişinde geçen ay bulunan askılama aparatıyla montajı yapılmış ahşap mihrabın, Konya'da 14. yüzyıla tarihlenen Köşk Acem Nasuh Bey Camisi'nden 1970'li yıllarda kaybolduğu düşünülen mihrapla bağlantılı olduğu gündeme gelmişti. Mihrapla ilgili Antalya Müze Müdürlüğü ekipleri bir inceleme yaparak rapor hazırlarken, asıl resmi raporun Vakıflar Bölge Müdürlüğü'nce yürütülecek çalışmalar doğrultusunda hazırlanacağı bildirildi.

Mihraba ilişkin müze ekiplerince hazırlanan raporda, 'Üzerindeki torna izlerinden, yapım özellikleri ve malzemesi nedeniyle yakın döneme ait olduğu düşünülmektedir' denildi. İş yeri sahibiyle yapılan görüşmede, mihrabın 1990'lı yıllarda merhum koleksiyoner H.T. tarafından Konya'nın Beyşehir ilçesinden getirildiği ifade edilen raporda, Köşk Camii'ndeki mihrabın ise ahşap değil, alçı veya çini olabileceği bilgisine ulaşıldığı kaydedildi.

Alçı veya çini mihrap üzerine sonradan ahşap mihrap
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü'nden sanat tarihçisi ve bu alanda çeşitli çalışmaları bulunan Doç. Dr. Mehmet Top ise Kaleiçi'nde bulunan mihrapla ilgili bağımsız detaylı bir rapor hazırlayıp, ilgili makamlara gönderdi. Mihraplar üzerine birçok çalışma yaptığını belirten Doç. Dr. Mehmet Top, mihrapların kültürel bir değer taşıdığını hem işleviyle hem yapısıyla bir dönem özelliği gösterdiğini söyledi.

Doç. Dr. Mehmet Top, "Konya bölgesinden geldiği sabit çünkü o dönemde, 18- 19'uncu yüzyıllarda orada bir ahşap mihrap geleneği var. Beyşehir'de, Doğanhisar'da, Konya merkez ve çevre köylerinde bayağı yaygın bu gelenek. 'Köşk Camisi'nin mihrabı olabilir' diye birtakım görüşler var. Orası olup olmadığını tam diyemem, 'Oraya aitti, değildi' diye ama şöyle bir şey var. Mesela birkaç örnek gördüm. Altında alçı mihrap kalıntısı var. Onun üzerine ahşap mihrap yapılmış. Yani bu da ilk yapıldığı dönemde alçı olabilir. 14'üncü yüzyılda alçı mihraplar, çini mihraplar daha yaygın. Köşk Camisi'ne aitse, oradan getirildiği düşünülüyorsa; öncesinde o cami Beylikler Dönemi'ne ait, 14'üncü yüzyıla ait. Her ne kadar orada alçı veya çini bir mihrap olup, tahrip olduysa onun üzerine bu mihrap yapılmış olabilir. Çünkü zaten bunlar dışarıda yapılıp, oraya monte ediliyor. Yani bu ahşap mihrapların özelliği, aynı minber gibi yapılıp, orada bir oyuk bırakılıyor duvarda, bunlar yerleştiriliyor. Aynı dolap gibi" dedi.

Bir camiden sökülüp getirilmiş
Kaleiçi'ndeki iş yerinde dekoratif kapı olarak kullanılan ahşap elemanın, mihrap niteliği taşıdığı, Konya ve çevresinden getirildiğini raporunda belirten Doç. Dr. Top, "Tamamıyla ahşap malzeme ile oyma, torna ve ajur tekniğiyle parçaları çivileme yoluyla birleştirilmiş olan mihrabın bir camiden sökülüp getirildiği anlaşılmaktadır. Raporda, kademeli silmeler, bordür ve şeritlerle süslenmiş çerçeve, niş, taç kısmı ve kitabelik detayları ayrıntılı şekilde açıklanıyor. Mihrapta buğday başağı motifleri ve kaytan silmeler kullanılmış olup, üst ortasında yarım daire biçiminde bir taç (tepelik) bulunuyor. Bu, yapının malzeme, teknik, tipoloji ve süsleme özellikleriyle mihrap olduğunu açıkça ortaya koyuyor. Benzer örnekler Anadolu'nun birçok yerinde, özellikle Konya ve çevresinde görülüyor ve 18'inci- 19'uncu yüzyıl Osmanlı dönemi özelliklerini taşıyor" dedi.

Tarihi, sanatsal ve etnografik değer
Doç. Dr. Top, incelenen mihrap ile Seydişehir Seyyid Harun Veli Camii Mihrabı (1890), Ilgın Ağalar Köyü Camii Mihrabı (1907), Doğanhisar Başköy Camii Mihrabı (19.yy) gibi birçok benzer örneğin teknik, malzeme ve süsleme açısından benzerlik gösterdiğini anlattı. Mihrapların İslam mimarisinin önemli unsurlarından olduğunu ve kıbleyi gösterdiğini de belirten Doç. Dr. Top, dekoratif bir unsur gibi sivil yapıda kullanılmasının güç olduğunu kaydetti.

Doç. Dr. Top, mihrapların 18-20'nci yüzyıl Osmanlı işçiliğine örnek olduğunu, geleneksel bezeme anlayışı ile batı tarzı üslupların birlikte denendiği orijinal bir uygulama olarak sanat değeri taşıdığına da işaret etti. Doç. Dr. Top, Kaleiçi'nde bulunan mihrapl için "Bu da mihrabın tarihsel, sanatsal ve en önemlisi etnografik açıdan önemli bir eser olduğunu ve yerinde korunması gerektiğini ortaya koymaktadır. Ortaya çıkan bu özgün uygulamanın korunarak geleceğe aktarılması önem arz etmektedir. Bugün kapı geçiş elemanı olarak kullanılan mihrabın asli işlevine ve yerine kazandırılması gerekmektedir" değerlendirmesinde bulundu.