Türkiye'de Düzenlenen Uluslararası Mimarlık Yarışmaları: Tartışmalar, Skandallar, Ödüller

Yarışmalar pek çok alanda ve ülkede, dalında en iyiyi seçmek amacıyla düzenlenmiş ve sonuçları merakla beklenen organizasyonlar olmuştur. Davetli ya da duyumlu düzenlenen uluslararası mimarlık yarışmaları üzerine yapılan araştırmalar gösteriyor ki, yarışma olgusu mimarlık dünyasında, farklı bir platformda durmaktadır. Gerek ulusal, gerekse uluslararası yarışmaların çağdaş mimarlık tarihine ilişkin bilgi ve birikim sağlama açısından önemli potansiyele sahip olmasından ötürü; düzenlendiği ülkenin mimarlık ortamına katkıda bulunması beklenir. Tarihte çeşitli nedenlerle sonuçlanamayan ya da birinci olduğu halde projenin uygulanmadığı yarışmalar da olmuştur. Kazanan kişi için oldukça üzücü olan bu durum, pek çok yarışmacının başına gelmiş hazin bir sondur. "Law Courts" ve "Grand Arche", Türkiye'den "Taksim" ve "Üsküdar" çevre düzenlemeleri, bunların en bilinen örneklerindendir. Seçici Kurul Üyelerine İlişkin Yaklaşımlar Yarışmaların tarih içindeki kaderini belirleyen en önemli kişiler jüri üyeleridir. 1991 Eczacıbaşı İş Merkezi Uluslararası Davetli Tasanm Yarışması jürisi, şirketin yönetim kurulundan oluşmaktadır. Oysa ULA yarışma jürisi kurallarına göre, uluslararası bir jüri oluşturulmalı ve jüride en az beş yabancı, dört yerli üye bulunmalıdır. Yarışmada alınacak ödülün maddi değerinden çok, saygın bir jüri tarafindan seçilmiş olmanın vereceği prestij, katılımcılar tarafindan kazanılacak kişisel başarı olarak görülmektedir. Arkitekt dergisinde 1962 yılına ait bir başyazı, belli kimselerin özellikle Ankara'da Bakanlıklarda görev yapan mimarların jüride sıkça yer almasına dikkat çeker. Bu, program hazırlığının yetersiz olduğuna dair tepki dolu bir yazıdır. Trabzon Teknik Üniversitesi Yarışması sonuçlarının tatminkâr olmayışı nedeniyle iki kez tekrarlanmasında, jüri çalışmalarının yetersiz oluşu sorumlu tutularak, olgun eserler elde etmek için ilk çabanın, programı hazırlayan jüri heyetine düştüğünden söz edilmiştir (Sayar, 1962). "Prag Kalesi Eski Sülün Bahçesi Kentsel ve Mimari Yenileme-Geliştirme Projesi" başlıklı yarışmanın jürisinde, Hans Hollein ve Peter Davey (Architectural Review dergisi editörü) yer almaktadır ve birincilik ödülü 11.000 dolar olarak açıklanmıştır. Bu rakamlar Türkiye'de verilen ödül miktarlarının oldukça üzerindedir. Bir sanat galerisi için düzenlenen uluslararası bir yarışma The International Competition for Preliminary for the Contcmtini Museum orijinal adıyla tüm dünya mimarlarına açıktır. Mario Botta, Norman Poster, Kenneth Frampton gibi ünlü isimler jüriyi ayrıcalıklı kılmaktadır. Yunanistan'da düzenlenen bir yarışma ise, "Aristote-lous kent aksının yeniden tasarımı" içindir. Farklı ülkelerden çağrılı bir jürinin oluşturulduğu bu yarışmada ödül 40.000 euro olarak oldukça yüksek tutulmuştur. Kenneth Frampton yine jüri üyeleri arasındadır. Yarışma Konusu Yarışma konuları, her zaman yeni bir proje üretimi olmayabilir. Mevcut bir dokunun devamı olacak yapı grubu ya da tarihî bir binaya eklemlenecek yeni fonksiyon kararlarını da içerebilir. 1977'de Almanya'da çağrılı düzenlenen "Stut-gart Müzesi" yarışmasında jüri, mevcut tarihî kent dokusunun yeni tasarıma katılmasıyla iş-levlendirilmiş kurguya sahip özgün bir tasarımı seçmiştir. Davetli olarak katılan İngiliz mimar Stirling'e ait bu tasarım önce Almanya'da, sonra diğer ülkelerde postmodernist akımın çarpıcı bir yansıması olarak tanımlanmıştır. Müze binasının tarihî bir yapı içinde Stirling üslubunda yeniden işlevlendirilmesi mimarlık tarihi çevrelerinde büyük yankılar uyandırmış, yapının bu derece eleştirilmesi ise Almanlar tarafindan başarı olarak kabul edilmiş, böylece bina Stirling'i, Stirling ise Stuttgart'ı dünyaya taşımıştır. Özgün bir proje elde etmek amacıyla açılan yarışmanın yankıları sürmüş ve yarışma gerçek amacına ulaşmıştır. Stuttgart'ın yeni kimliği ile adından çok söz ettirmesinin, yabancı bir mimarın farklı ülkede eser vermesinin aslında bir dönem Türk mimarlarınca sanıldığı kadar yanlış ve tehlikeli olmadığı, aksine tüm dünyanın ilgisinin bir anda bu eserde toplanmasıyla tanıtıcı ve geliştirici bir etki sağladığı açıktır. Bu etki, proje mimarım, beraberinde yapıyı, tarih içinde ölümsüz kılmaktadır. Türkiye'de davetli düzenlenen ve farklı bir konuyu işleyen yarışmalardan biri de 1991'de açılan, Eczacıbaşı İş Merkezi Uluslararası Yarışması'dır. Toplam katılımın 11 olduğu yarışmaya, Amerika'dan Kevin Roche-John Dinkeloo, yine Amerika'dan Skidmore-Owings and Merril ve İngiltere'den Ove Arup Nyquist Arup Associates davet edilir. Yarışmayı Kevin Roche-John Dinkeloo ikilisi kazanır. "Kevin Roche'un iş merkezi için tasarladığı proje, iki yüksek ve bir alçak bloktan oluşan büro bölümleri ile üç katlı bir alışveriş merkezi ve 1600 araç kapasiteli otoparktan oluşmaktadır. Betonarme yapının dış cephesinin taş kaplama ve camdan oluşması planlanmaktadır." (-, 1992) Ancak proje bedelinde anlaşmaya varamamak, bu yarışmanın da amacına ulaşmadan sonlanmasma neden olur. Yarışmaya Türk mimarın davet edilmemesi de ayn bir tartışma konusudur. Bir diğer uluslararası yarışma 1935 yılında Ankara'da inşa edilecek Belediyeler Banka Binası için Ankara Belediyeler Bankası tarafından açılmış olandır. Projeden beklenen nitelikler, Ankara Sergi Evi binası, Emlak Bankası ve yeşil alanın bütünlüğünü bozmadan, özellikle bu binalarla yarışmayacak nitelikte "düz ve sade olması" ve Jansen tarafından 1927'de hazırlanan Ankara İmar Planı esaslarına uygunluk göstermesidir. (-, 1935). Birinciliği, Seyfi Arkan'a ait proje alır. Uluslararası yarışmanın bir Türk mimar tarafından kazanılması övgü ile karşılanan bir sonuç olacaktır. Ödüle değer görülen proje, cephede ve plan çözümlerinde sadelikten yana bir tavır sergilemiş ve bu tutum, yarışma projesinden beklenen nitelikleri sağlamıştır. Katılan projelerin birbirine çok benzer çözümler sunması ilginçtir. Yapının bir köşe arsada konumlanışı, katılımcıları plan çözümünde L tipi bir arayışa yönlendirmiştir. Arkatlı bir giriş kat cephesine önerilerde sıklıkla rastlanmaktadır. 1937 TBMM Uluslararası Proje Yarışması, kazanan mimara önemli bir ayrıcalık sunması açısından özel bir yarışmadır. Jürinin seçtiği üç projeden biri, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti tarafından, uygulama projesi olarak seçilecek ve birinciliğe değer görülen bu projenin müellifi, TBMM Binası'nın inşaatının kontrolörlüğünü de yapacaktır. Ivar Tengboon (Stockholm/İsveç) Howard Robertson (İngiltere), W. M. Du-dok (Hollanda) temsilcilerinden kurulu jüri, derecelendirmeyi yaptıktan sonra üç tane birinci seçer ve son kararı Atatürk başkanlığında kurulu bakanlar kuruluna bırakır. Yarışmaya Türk mimarların katılmalarına izin verilmemiştir. Ülkenin prestijli bir yapısı için açılan yarışmada Türk mimarların yer almayışı tepki uyandırmış, başvurular üzerine komisyon, Türk mimarların da katılım kararını açıklamıştır. İki ay sonra Türkiye'de görevde bulunan Alman mimar Taut da komisyon tarafından davet edilir. Ancak proje teslimi için verilen altı aylık süreden iki ay kaybedilmiştir. Taut bu süre içinde resim ve krokileri hazırlamış ancak şartnameye uygun formatta hazırlanamayışı nedeniyle proje sunumunu yapamamıştır. Başlangıcından itibaren gerek sürenin yetersizliği, gerekse şartnamenin öncelikle davetli mimarlara gönderilmesi gibi sansasyonel bir başlangıç yapan yarışma, güçlükle tamamlanır. Uygulamayı tamamlayamadan Holzmeister'in görevine son verilmesi, inşaatın ilerlemesini yavaşlatır. Holzmeister, projesini tamamlayamadan politik ve idari sebeplerden dolayı Türkiye'den ayrılmak zorunda kalmıştır. Proje, 1951'e gelinmesine rağmen bitirilememiştir. 1951 yılına ait Arkitekt dergisinde, ek binalarıyla birlikte Meclis binasına harcanan paranın 58 milyon TL olduğundan söz edilmektedir. 1 Ödül Dağılımı Tartışmaların bir bölümü de, proje teslim tarihine kadar çalışılan sürenin aylık masraflarının yanında ödül dağıtım bedelinin yetersiz kalması konusundadır. Yurtdışı büyük ölçek projeli yarışma örneklerinde, katılımcılara, çalışma karşılığının ödendiği, böylece maddi kayıpların karşılandığı bilinmektedir. Oysa Türkiye'de bu tür bir ön ödeme sadece 1988'de Cevahir Holding ve İstanbul Anakent Belediyesi'nin ortak açtığı Uluslararası Şişli Kültür ve Sanat Merkezi Yarışması'nda uygulanmıştır. Davetli 19 yarışmacıya, iyi sunum yapabilmeleri ve hazırlıklarının karşılanması düşüncesiyle 15 milyon lira ödenmiştir. Yarışma sonucunda Minörü Yamasaki birincilik ödülünü almış, İbrahim Yalçın ve Nikken Sekkei'nin birlikte sundukları öneri proje ise Cevahirler Grubu tarafından beğenilerek satın alınmıştır. Türkiye'de 1998'de Norveçli bir grubun kazanmasıyla sonuçlanan Uluslararası Gelibolu Barış Parkı Yarışması'nda Norveç, Amerika, Hollanda, İsveç, İtalya, İspanya, Lübnan gibi farklı ülkelerden toplam 121 katılım sağlanmıştır. Birincilik ödülünün 120.000 dolar olması, beş birincilik, beş eşdeğer altıncılık, 15 mansiyon ve beş özel ödül olmak üzere toplam 30 ödül dağıtılması katılımcı sayısını artıran bir etken olarak belirmektedir. (Uzun, 1999) 1969 Uluslararası Side Turizm Planlama Yarışması'nda 171 katılım ile Türkiye'deki uluslararası yarışmalar arasında rekor sayıya ulaşılmıştır. Birinciliği M. Çubuk, N. Güner, E. Gürsel, A. Gürman (ressam), A. Çalımlı'dan (ekonomist) oluşan ekip almıştır. Sırayla ilk dört ekip ödül almış, dört mansiyon, altı satmalına, dört şeref ödülü verilmiştir. Şartnameler Türkiye'de tartışmaların başka bir boyutu ise şartname üzerinedir. Şartnamenin gerekli bilgileri içermesi, arazi ve çevresi ile ilgili harita, fotoğraf, rölöve gibi belgelerin eklerde verilmesi, tasarım projesinin gerçekçiliğini, dolayısıyla uygulanma olasılığını artırır. Cumhuriyet kurulduktan sonra hükümet tarafindan düzenlendiği bilinen en eski ulusal yarışma 1931 Elazığ Belediyesi Sinema Projesi'dir. İlk resmî şartnamenin bu yarışmayla hazırlanmış olma ihtimali yüksektir (-, 1931). 1945 yılına ait Arkitekt dergilerinde çıkan yazılardan anlaşılacağı üzere, yarışma düzenleri ve işleyişleri her dönem eleştirilere hedef olmuştur. 1935 İstanbul Üniversitesi Tiyatro ve Konservatuarı Uluslararası Proje Yarışması şartnamesi Belediye tarafından dört dilde bastırılmıştır (Uzun, 1999). Farklı ülkelerden yarışmacılar, 81 proje ile zengin üslup ve fikirleri içeren tasarımlarıyla katılmıştır. Yabancı mimarlarla yanşan Türk mimarların, dört ödülden üçünü kazanmaları, Türk mimarların yabancı rakiplerine karşı verdiği mücadelenin sonuçlarını almaya başlamaları açısından kayda değer bir kazanç olarak değerlendirilmiştir. (-, 1935) 1988 Şişli Kültür ve Sanat Merkezi Davetli Uluslararası Yanşması'na 19 proje grubu davet edilmiş; şehir dokusunda önemli noktada yer alan arazide bir prestij yapısıyla simgesel bir çevre yaratılması düşüncesiyle açılan yanşmada hazırlanan şartname ve geniş bilgiler içeren teknik dosya yarışmacılara gönderilmiştir. 1969 Uluslararası Side Turizm Planlama Yarışma-sı'nda ilk defa UIA (Uluslararası Mimarlar Birliği) ile temasa geçilmiş; dört yıl süren ciddi bir şartname ve yarışma hazırlığı süreci yaşanmıştır.2 Yaklaşık 3000 hektarlık araziyi kapsayan bölgenin haritalarında, tarihsel doku, yollar, yerleşim bölgeleri açıkça işlenmiş ve yarışmacıların ihtiyacı olan kentsel doku analizleri verilmiştir. Ne yazık ki proje, kalkınma planı çerçevesine alınamamış, Side ve çevresi plansız bir yerleşime maruz kalmış, yarışma amacına ulaşamamıştır. Özetle, yarışmalar ile ilgili temel başlıklar şöyle sıralanabilir: Yarışmaların amaçlan ve kazandırdıkları - Güzel sanatları ve mimariyi teşvik etmek - Genç yeteneklerin belirmesi - Eğitici ve geliştirici yönleriyle mimari gelişime katkıda bulunmak - Mimarları yeni arayışlara ve araştırmalara teşvik etmek - Günün mimarlık anlayışına uygun, en çarpıcı ve nitelikli projeyi seçmek - Nitelikli projelerin uygulanması ile kent dokusunun gelişimine katkıda bulunmak - Kazanan mimara uygulama şansı vererek yeni iş alanları yaratmak - Mimarların, projeleri bir arada görerek karşılaştırma olanağı bulmaları - Farklı uluslardan katılımcıların yarışma ortamında buluşmaları - Uluslararası yarışmalar aracılığıyla farklı mimari anlayışların aynı platformda yarıştırılması - Uluslararası yarışmaların, tasarımcıyı, evrensel boyutta düşünceye yönlendirmesi - Yenilikçi ve tutucu çevrelerden farklı görüşlere sahip mimarların ortak bir platformda yarışmaları Yarışmaların niteliğini belirleyen etkenler - Yarışma biçimi; duyumlu (sınırsız) veya çağrılı davetli (sınırlı) olması - Yarışma türü; ulusal ya da uluslararası olması - Fikir projesi ya da uygulama projesi olması - Yarışmayı düzenleyen kurum; Belediyeler, Bakanlıklar... ya da özel kuruluşlar - Yarışma konusu; konut, iş merkezi, dinî yapı, kültür merkezi vb. olması - Yarışma dalı; mimarlık-şehircilik-güzel sanatlar - Mevcut kent dokusundaki yeri; tarihî mekân içinde, iş merkezi bölgesinde - Teslim süresi, projenin kapsamı, istenenler ve sürenin yeterli olup olmadığı - Sunum teknikleri ve pafta düzeni, yarışma düzeni ve program içeriği - Jüri üyeleri (katılımcılar için önemli bir kriter olmuştur) - Jürinin çalışma yöntemi ve süresi, projeyi değerlendirme biçimi (oylama, puanlama gibi) - Ödüllerin sayısı ve ödül miktarı (çarpıcı ve katılımı kışkırtıcı bir etken olmuştur) Projeden beklenenler - Mimari gelişime katkıda bulunacak nitelikte olması - Programa en yakın tasarımın sunulması - Fiziksel ve iklimsel çevreye uygunluk - Tarihî çevrelerde mevcut dokudaki konumu ve tarihî çevreye saygılı tutum - Mevcut yeşili koruması ve projede yeşil alana yer verilmesi - Şartnameye uygun formatta hazırlanması - Maliyeti düşük ekonomik bir çözüm olması - Teknik şartnameye uygunluk (statik, mekanik, elektrik, ısıtma-havalandırma) - Kent dokusunda farklı ve özgün bir imajla yer alması - Tasarımın uygulanabilir nitelikte rasyonel ve akılcı çözümler sunması Yarışmalarda gözlenen olumsuzluklar - Teslim süresinin bazı yarışmalarda kısa tutulması - Kazanan ekibin projesinin farklı kişiler ya da ekiplerce uygulanması - Katılımcının proje hazırlık sürecinde harcadığı maddi, manevi değerlerin karşılanmaması - Ödül dağılımının dengeli olmaması (örneklerine dünyada da rastlanmaktadır) - Jüri çalışma prensiplerinde doğan aksaklıklar; jürinin kendi içinde görüş ayrılıkları olması ya da değerlendirme süresinin kısa tutulması, projeleri yeterince tanıyamamak - Şartnamede istenen statik ve mekanik raporların değerlendirmede geri planda kalmasına rağmen eklerde mutlak isteniyor olması - Ekonomik yetersizlikler nedeniyle projeye ayrılan yatırımın ertelenmesi ya da iptali - Belediye ya da Bakanlıklar tarafindan kent ölçeğinde kentsel tasanm türünde büyük ölçekli çalışmaları kapsayan yarışmaların çoğunun hayata geçirilememesi - Özellikle özel sektör tarafından açılan yarışmada kazanan projenin uygulanma olasılığının yüksek olması ancak bu tür yarışmaların sınırlı tutulması nedeniyle duyurusunun herkese açık yapılmaması - Şartnamede üzerinde önemle durulan maddelerin ödül dağılımında dikkate alınmaması - Kimi zaman birinciliğe değer eserin bulunamaması gibi nedenlerden ötürü, yarışmalar beklenen sonuç alınamayarak noktalanır. Genel Değerlendirme Ulusal-uluslararası ayrımı yapılmaksızın kesin sayının tespit edildiği 1980 ile 1992 arasında Türkiye'de toplam 117 yarışma açıldığı ve bir yıla düşen yarışma sayısının dokuz olduğu tespit edilmiştir.3 Kazanan projelerin % 49'u uygulanmış veya uygulaması devam etmekte, % 17'sinin proje safhası bitmiş veya bitmek üzere, % 19'undan vazgeçilmiş, % 9'unda ise hiçbir gelişme olmamıştır. Bu sonuçlar genel olarak tekrar değerlendirildiğinde, projelerin gerçekleşme oranı % 66'dır. Bu oranlara göre, her dört yarışmadan birinin sonuçları dikkate alınmamaktadır. Yarışmaların % 44,2'si Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, % 36'sı belediyeler tarafindan düzenlenmiştir. Genel konu dağılımı % 71 ile yapı, % 26,5 ile kentsel tasarım, % 2,5 ile anıt türünde -dir. Kentsel tasarım yarışmalarının % 87'sinin belediye kanalı ile açıldığı saptanmıştır. 1987 yılında İstanbul'da düzenlenen iki kentsel tasanm yarışması, uluslararası nitelik taşımaktadır. Bunlar, kazanan projelerin uygulanmadığı Üsküdar ve Taksim meydan düzenleme yarışmalarıdır. (Özbay, 1993b). Proje elde etmek için yarışma yönteminin sık kullanıldığı Almanya'da 1980-1990 yılları arası on yıllık sürede ulusal-uluslararası ayrımı yapılmadan düzenlenen yarışma sayısı 4245 iken, Türkiye'de 97'dir. Türkiye'de açılış ve sonuç duyurularının belgelenebildiği uluslararası mimarlık yarışmaları 1916-1998 yılları içinde incelenmiş ve yayınlarda yer alan 22 adet uluslararası nitelikte yarışma tespit edilmiştir (Uzun, 1999). Uluslararası yarışma dönemleri incelendiğinde, katılımcı ülke sayısı ve gönderilen toplam proje adedinin yıllara göre değişimler gösterdiği, rakamsal olarak tespit edilmiştir. Türkiye'de 1916-1950 arasında 13, 1950-1980 arasında dört, 1980-1998 arasında beş adet uluslararası yarışma tespit edilmiştir. Bu farklılıklann nedenleri pek çok etkene bağlı olsa da yerel yönetim politikalarının etkisi büyüktür. Ayrıca yarışma düzenlenme yoğunluğunun dünyadaki sosyal, kültürel ve ekonomik gelişmelerle paralel bir etkileşim içinde olduğu da bir gerçektir. Uluslararası platformda yapılan yarışma evrensel rekabet ortamı yaratır. Farklı tarihsel geçmişe sahip ülke mimarlarının konsept çalışmalarıyla, özgün bakış açılarını yansıttıkları projeler sunmaları, öneri çeşitliliğini artıran önemli bir etkendir. Bu anlamda uluslararası yarışma platformu, dünyanın değişik bölgelerindeki mimarlık anlayışları ve düzeylerinin buluşma yeridir. Bu tür yarışmalarda, mimarlık alanındaki yeni veya ortak eğilimler, projeler aracılığıyla belirginleşir ve tanınır. Uluslararası düzeyde açılan yarışmalar, mimari kimlik arayışının sorgulandığı yenilikçi ve radikal yaklaşımların bir arada yarıştığı düzlemler oluşturarak yapıcı eleştirel ortamlar yaratır. Kent dokusunda somut biçimde yerini alan proje bu kez, mimari üslup yönünden değerlendirilir. Ülke mimarisi üzerinde katkılarının yadsınamayacağı yarışmalar özellikle mimarlığın geçmiş ve gelecek değerlerinin tartışıldığı geçiş dönemlerinde her boyutta irdelenmiş, haklı ya da haksız eleştiriler almıştır. Olumlu gelişmelerden pay almak yerine, olumsuz etkiler bazında değerlendirilerek yöneltilen bu eleştirilerin çıkış noktası, özellikle Cumhuriyet ve sonrası dönemlerde, mimari kimliğimizin ve kültürel değerlerimizin yabancı üsluplar etkisinde kalarak yitirileceğine ilişkin yersiz kaygılardır. Yarışmaların ardından mimari çevrelerde projeler üzerine yapılan yorumlar, yeni üsluplar, farklı yaklaşımlar literatür aracılığıyla mimarlara ulaştırılır. Sonuçların ilan edilmesinin ardından düzenlenen sergi ve kolokyumlarda yer almak, yayınlar aracılığıyla mimarlık çevrelerine ulaşmak, bir anlamda kazanılmış özel bir ödüldür. Kimi ödül alamayan projelerin kazananlardan daha fazla beğeni topladığı ve özgün tasarıma sahip oluşuna dair görüşler, mimarlık çevrelerinde belirmektedir. Haklı ya da haksız yöneltilen tüm eleştirilere ve yetersizliklere rağmen yanşmalara ilgi ve katılım devam etmektedir. Bu katılım sürdükçe Türkiye'de ve dünyada mimarlık düzeyi, yarışma platformundan sorgulanmaya ve takip edilmeye devam edecektir. Türkan Uzun, Y. Mimar YTÜ Mimarlık Tarihi Doktora Programı Öğrencisi Notlar: 1. 1951 yılında Arkitekt dergisinin fiyatının 125 kuruş olduğunu belirtmek, karşılaştırma açısından yararlı görülmüştür. 2. Dönemin Turizm Bakanlığı planlama müdürü yüksek mimar Orhan Güner ile yapılan söyleşi. 3. Bu tespitler, kayıtlara dayanarak Mimarlar Odası tarafindan yapılmıştır (Mimarlık dergisi, sayı 251, 1993). Kaynakça: - (1931) "Elaziz Belediyesi Sinema Projesi", Mimar (Arkitekt), sayı: l, İstanbul. - (1935) "İstanbul Tiyatro ve Konservatuarına Ait Uluslararası Proje Müsabakası", Arkitekt, s.1-32. - (1938a) "Kamutay Müsabakası Programı Hulasası, TBMM Uluslararası Yarışması", Arkitekt, sayı: 4, s.99-103-110. - (1938b) Milli Mimari Meselesi ve Cereyanlar, Sekizinci Yıl", Arkitekt, İstanbul, sayı: 3, s.95. - (1954) "Ankara Şehri İmar Planı Milletlerarası Proje Müsabakası İlanı", Arkitekt, sayı: 271-272. - (1988a) "Şişli Kültür ve Ticaret Merkezi", Tapı, sayı: 81, İstanbul, s.43. - (1988a) "Şişli Kültür ve Ticaret Merkezi", Tapı, sayı: 81, İstanbul, s.43. - (1988b) "Taksim Meydanı Yarışması", Tapı, sayı: 78, İstanbul, s.29-39. - (1988e) "Taksim ve Üsküdar Meydan Yarışmaları Sonuçlandı", Tapı, sayı: 76, İstanbul, s.9. - (1992) "Eczacıbaşı İş Merkezini Kevin Roche Yapacak", Tapı, sayı: 125, İstanbul, s.17. - (1997) "Gelibolu Barış Parkı Uluslararası Proje Yarışması", Tapı, sayı: 187, İstanbul, s.37. - (1998) "Üsküdar ve Taksim Meydan Yarışmaları Sonuçlandı", Mimarlık, sayı: 227, s.22-23 - Aktüre, T. (1984) "Mimari Proje Yarışmaları", Mimarlık, İstanbul, sayı: 10, s.20-21. - Akyol, E. (1998) "Stuttgart'ta James Stirling", Ta.pt, İstanbul, sayı: 205, s.97. - Alatan, H. (1998) "Gelibolu Barış Parkı Yarışması'nın Ardından", Mimarlık, İstanbul, sayı: 283, s.36. - Cezar, M. (1991) XIX. Tüzyıl Beyoğlusu, Ak Yayınlar, İstanbul. - Çimen, B. (1993) "Yarışmalar, Demokratik Kararlar İçerirler... Ve Yarışmalar Yapılmalıdır", Mimarlık, sayı: 251, s.28-29. - Dalokay, V. (1987) "Taksim Alanı Projesi", Arredamento Dekorasyon, sayı: 24, s. 130. - Mattie, E., Jong, de C. (1994) Architectural Competitions 1950-Today, Benedikt Taschen Verlag, Köln. - Millon, H. (1994) Italian Renaissance Architecture: from Brunelleschi to Michelangelo, Thames and Hudson, Londra, s. 19-71. - Özbay, H. (1993a) "Ankara Konser Salonu Yarışması", Mimarlık Dekorasyon, sayı: 17, s.102-107. - Özbay, H. (1993b) "Yarışmalar Sahip Olduğumuz Tek Sağlıklı Kurumdur", Mimarlık, sayı: 251, s.24-27. - Özkan, S. (1975) "Türk Alman Dostluk Yurdu Öneri Yarışması 1916", ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, Ankara, cilt: l, sayı: 2, s.177-210. - Sayar, Z. (1945) "Müsabakalar ve Jüriler", Arkitekt, İstanbul, sayı 161-162, s.95-96. - Sayar, Z. (1962) "Proje Müsabakaları Hakkında", Arkitekt, İstanbul, cilt:31, No: 308, s.99-100 - Uzun, T. (1999) "1916-1998 Türkiye'de Düzenlenmiş Uluslararası Mimarlık Yarışmaları Üzerine Bir Değerlendirme", yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İTÜ Mimarlık Tarihi Programı, Yürütücü: Günkut Akın. * Bu makale, mimar.ist dergisinin 13. sayısında yayınlanmıştır.