İki Kıta, İki Olimpiyat Adaylığı, İki Enformel Mahalle

Minha casa me abriga, Minha casa minha briga!
 
2011’de Formula-1 yarış pistinin (autodromo) 2016 Olimpiyat Oyunları’na ev sahipliği yapacak olan olimpiyat köyüne çevrilmesi kararı alınmıştır. Bu yeni olimpiyat köyüne ulaşımın kolaylaştırılması için 2 yeni ana yol projesi hazırlanmış ve bu yollardan biri Vila Autodromo mahallesinin sınırları içinden geçmektedir. Mahalleyle ilgili kararlar televizyon ekranından takip edilirken, “Vila Autodromo Sakinleri ve Balıkçıları Derneği” Belediye’nin projesini anlamak ve başlarına gelecekleri öğrenmek için Rio’daki sivil toplum örgütleri ve üniversitelerle bağlantıya geçmiştir.

Belediye’nin projesine göre Vila Autodromo sakinleri Brezilya’nın TOKİ’si olarak adlandırılabilecek, “Minha Casa, Minha Vida (Benim evim, benim hayatım)” konut programı ile inşa edilecek 5 katlı apartman bloklarında 45-60 m2 evlere aylık taksitlerle yerleştirilecekler. Fakat mahalle halkının büyük çocunluğu düşük ücretli işlerde çalışmakta ve kendilerini döndürecek kadar gelirle yaşamaktadırlar.

Ekim 2011’de üniversiteli aktivistler ve mahallelerin gerçekleştirdiği bir toplantı esnasında “alternatif proje” fikri ortaya atılmıştır. Bu kararın hemen ardından harekete geçen Federal Rio de Janeiro Teknik Üniversitesi ve Federal Fluminense Universitesi’nden gönüllü öğrenci ve öğretim görevlileri mahalle için bir alternatif proje hazırlamıştır. Fakat belediye bu projeyi dikkate almamıştır.

Autodromo’nun mücadelesi halen sürmektedir. Aslinda tam da sorunun cevabi Vila Autodromoluların mahalledeki direklere konut programının sloganına göndermeyle astıkları pankartta söyledikleri gibidir: Benim evim benim yuvam, benim evim benim kavgam!

Biji Heval!

İstanbul bugün 2020 Olimpiyat Oyunlari’na 5. kez aday şehirler arasında yer alıyor. 1992’den bu yana devam eden ve halka bir rüyaymışçasına sunulan Olimpiyat Oyunları’na ev sahipliği yapma arzusunun İstanbul’da yaşatacağı tahripten hiç kimse söz etmiyor. Önümüzde bunca yaşanmış deneyim ve hezeyan boy gösterirken, bunun bir “rüya” olduğuna inandırılan halk hiç bir şekilde diğer ülkelerinde tecrübelerinden haberdar edilmiyor.

Birçok insan Brezil’yanin Rio ile 2016 Olimpiyatları’na ev sahipliği hakkını nasıl aldığından bir haber! Brezilya ve Türkiye halkları Chicago’daki Olimpiyat karşıtı tutumun nedenlerini; ABD’nin devlet başkanının çıkıp Olimpiyat Oyunları adaylığına neden o kadar kısa süre yer ayırdığını bilmiyor! Brezilyalılar Pan American Games’ten, Türkiyeliler ise Ayazma’dan çok da ders almışa benzemiyor ki almış olsalardı da bunun karar mercileri üzerinde ne kadar etkili olacağı, katılımcı demokrasi uygulamalarında bu iki ülkenin tecrübeleri aşikâr!

Ayazma ve Vila Autodromo, bu hikâyeleri aynılaştırılmış iki emek mahallesi! Benzer varoluş hikâyelerinin, dayanışma pratiklerinin ve gündelik yaşam deneyimlerinin mahalleleri bütünleştirici ve yakınlaştırıcı etkisi vardır. Ve bu yakınlık “gerçeğimize” götürür. Ursula Le Guin’in Mülksüzler’de dediği gibi: “bütün olmak parça olmaktır, gerçek yolculuk geri dönüştür!” Eğer nereden ve nasıl geldiğimizi hatırlar, bu gelişte yalnız olmadığımızı bilirsek belki bizi vareden bizi buldozerlere karşı koruyacak olan güç oradadır ve bu gücün adı “dayanışma”dır.

Rio de Janeiro 1965 yılında İstanbul’un kardeş şehri ilan edilen ilk şehirdir. Bugün bu kardeşlerin sayısı yaklaşık 50 olmasına rağmen sanırım bu iki şehrin kaderindeki benzerlikler aslında “öz kardeş sehir” olma vasfını da Rio’ya teslim etmektedir. Belki de tam bu sebeple İstanbul’un olimpiyatların 2020’ye en güçlü adaylardan biri olduğu bugünlerde olimpiyatlara karşı duruşlar da yine gecekondulu kesimden gelmektedir. Yoksulluğun, dışlanmanın, sermayeyle savaşın ne demek olduğunu gecekondular en iyi bildiğindendir ki olimpiyat buldozerlerine de en büyük karşı duruş İstanbul’da da yine o mahallelerden gelecektir.

Rio de Janeiro İstanbul’un ilk kardeşi ise neden İstanbul gecekonduları da Rio favelalarıyla kardeş olmasın? Ayazma, Vila Autodromo’nun ilk kardeşi neden olamasın ki? Belki Ayazma’nın yok ediliş hikayesi Vila Autodromo’nun varolma nedeni olur hem!

Evet her “gecekondu” mahallesinin bir kardeş “favela”sı olmalı, her “shanty town”un bir “callampas”ı ve “township”’in bir “teneke köy”ü... Hem kim bilir belki İstanbul’un Ataköy’ündeki Rio de Janeiro Caddesi gibi, Rio’nun Vila Autodromo’sunda da bir “Ayazma Sokak” olur ve Ayazma orda yaşar...Kim bilir belki bir gün bir Ayazma’lı Kürt çocuğu o sokaktan geçer ve “Ola Amigo!” diye seslenir ve “Biji Heval!” diye karşılık alır.

Dünya sandığımız kadar büyük değil ve harcı emekle karılıyor...

NOTLAR:
[1] Bu yazı 8. Karaburun Bilim Kongresi için Albeniz Ezme ve Gizem Aksümer tarafından hazırlanmış ‘Olimpiyat Oyunlarında Gecekondular Buldozerlere Karşı: İki Kıta İki Direniş Hikayesi’ başlıklı bildirisinden derlenerek hazırlanmıştır.
[2] Willis, A. (2013). “Providencia Gondola Controversy Grows.” The Rio Times. (Erisim tarihi: 2 Nisan, 2013) Link: http://riotimesonline.com/brazil-news/rio-politics/providencia-gondola-controversy-grows/
[3] Williamson, T. & M. Hora (2012). “In the Name of the Future, Rio Is Destroying Its Past.” New York Times. (Erisim tarihi: 2 Nisan, 2013) Link: http://www.nytimes.com/2012/08/13/opinion/in-the-name-of-the-future-rio-is-destroying-its-past.html?_r=0
[4] Costa Mattos, R (2007). “Aldeas do mal: Governantes sempre associaram favelas ao crime e a falta de higiene.” Revistade Historia. (Erisim tarihi: 2 Nisan, 2013) Link: http://www.revistadehistoria.com.br/secao/capa/aldeias-do-mal
[5] Chalkley, B. & Essex, S. (1999). “Urban development through hosting international events: a history of the Olympic Games.” Planning Perspectives, 14, s.377.
[6] Rolnik, R. (2009). “World Cup and Olympics: The show and the Myth.” Revista Pagina 22, s:2.  
[7] Atayurt, U. (2012). “Bes Cemberli Mulksuzlestirme Hikâyeleri: Yikim Icin Siki Firsat.” Band Mag Dergisi, s:7. (Erisim tarihi: 2 Nisan, 2013) Link: http://www.bantmag.com/dergi/07/page/view/993
[8] Ezme, A. T. (2010). “2010 Dünya Futbol Şampiyonası, Olimpiyat Stadı, Ayazma ve Bir Direniş Öyküsü…” Birgun Gazetesi. (Erisim tarihi: 2 Nisan, 2013) Link: http://www.mimdap.org/?p=35398
[9] Olaussen, A. L. (2012). Vila Autodromo in Rio de Janeiro: An Unending Struggle for Recognition and Citizen Right. Y. Lisans Tezi. Department of International Environment and Developments Studies, Norwegian University of Life Sciences.