Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi ÇED Danışma Kurulu Sekreteri Mücella Yapıcı

Haydarpaşa Dönüşüm Projesi’nin geçmişi aslında 80’li yıllara dayanıyor. O yıllarda İstanbul’u uluslararası sermayeye pazarlama süreci başladı ve büyük ölçekli projeler yapıldı. Bu dönemde Haydarpaşa’nın da ticarete açılması düşünülüyordu ama bu kamuoyunda çok fazla konuşulmadı. Hatta şu bile söylenirdi; Kuşdili İstasyonu’nun yapılması bu projenin bir aşamasıdır.

90’lı yılların sonuna gelindiğinde, Dünya Bankası Türkiye için bir rapor hazırladı. O dönemde İstanbul’un uluslararası sermayenin, özellikle emlak sektörünün, hizmetine sunulması yönünde bir takım ciddi kararlar alındı. Bunlar oldukça gizli kapaklı kararlardı ama hükümet programlarına, kalkınma raporlarına ufak ufak işlenmeye başlanmıştı. Ali Müfit Gürtuna’nın belediye başkanlığı döneminde ise ilk defa kentsel dönüşüm ve mega projeler söylemleri duyulmaya başlandı. Mega dönüşüm projeleri, küresel ekonomiye eklemlenmenin tek çaresi olarak sunuldu. Küresel ekonomiye eklemlenmek için tek fırsatın, İstanbul’un küresel kent hiyerarşisinde yarışmacı bir kent haline gelmesi gerektiği söylendi ve bir takım vizyon projeleri konuşulmaya başlandı. 19 Ağustos depreminden sonra ise bu projeler revize edildi.

Birkaç sene sonra, yine Ali Müfit Gürtuna zamanında, özellikle Haydarpaşa ve Kadıköy çevresini ele alan bir proje yarışması yapıldı. Bizim de desteklediğimiz yarışmaya çok ciddi katılımlar oldu. Yarışmaya katılan projelerde Haydarpaşa gar olarak korunuyordu ama liman ortadan kalkıyordu. Zaten o zamanlarda limanın lojistik öneminin tartışıldığı falan da yoktu. Oysa ki İstanbul ilk zamanlardan beri bir liman kentidir ve bence dünyanın en önemli ve görkemli doğal limanıdır. Ama o dönemlerde, "modernist" kent anlayışına sahip olan mimarlar ve kent plancıları, limanın lojistik öneminin farkına varamamışlardı.

İstanbul için yapılan her planda liman aslında bir dert olmuştur. İstanbul için yapılan bütün 50 bin ölçekli mastır planlarına bakın, hep limanın çözülmeyen bir sorun olarak durduğunu görürsünüz. Hep bu liman kaldırılmak istenir, ama bir türlü başka bir yer bulunamaz. Sonuçta yarışmayı limanın yerini kültür merkezlerinin aldığı, rekreasyon ağırlıklı bir proje kazandı. Biz de destekledik. Gerçi yine eleştirilerimiz vardı ama genel yaklaşım olarak beğenmiştik.

Bu arada devam eden bir başka tartışma Boğaz Köprüsü idi. Bütün aydın ve teknik çevreler, başta biz meslek odaları olmak üzere, Boğaz’ın köprülerle geçilmesine hep karşı olduk. 1960’lardan bu yana çok ciddi mücadeleler sürdürdük. Başından beri köprülü geçişlere alternatif olarak Boğaz’ın raylı sistemle geçilmesi yönünde bir çözüm önerimiz vardı. Yani Marmaray tarzı bir proje o yıllarda da konuşuluyordu. Az önce söylediğim gibi; bizler salt kentçi bir yaklaşımla hem limanın oradan kalkmasına hem de Marmaray projesine sıcak bakıyorduk.

Aynı dönemde Cannes’da bir gayrimenkul emlak fuarı düzenlendi ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi bu fuara büyük vizyon projeleriyle katıldı. Bunlardan biri de "Haydarpaşa Development Project" adında bir Haydarpaşa projesiydi. Ardından ilk kez Üsküdar’da bir yerel gazete, "Haydarpaşa Manhattan olacak" haberini verdi. Birleşik Taşımacılık Çalışanları Sendikası İstanbul 1 Numaralı Şubesi, Haydarpaşa üzerinde oynanan bu oyunu bizden çok daha çabuk haber aldı. O sırada 5234 Sayılı Kanun çıktı ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi, hani o çok moda olan, stratejik planlama konusunu gündeme getirdi. "Haydarpaşa 5 milyar dolara Manhattan’a dönüşecek" diye gazeteler veryansın etmeye başladılar. Ama ortada proje yok...