UNESCO: 'Restorasyonları Durdurun'!

ir yandan tarihi mirası yaşatma projelerinde artış gözlenirken öte yandan da ''özgünlüğe duyarsız'' restorasyonlarla koruma adına ''kültür kıyımı'' yaşanıyor. O kadar ki bu kıyım, UNESCO'nun da gündeminde.

Bugünlerde (8-16 Temmuz 2006) Litvanya'da toplanan Dünya Mirası Komitesi'ne sunulmak üzere ''UNESCO Uzmanlar Heyeti''nce hazırlanan 8 Mayıs 2006 tarihli ''İstanbul Raporu'', anıtsal eserlerdeki ''hatalı onarımların durdurulması''nı da öngörüyor. Vilnius kentindeki toplantının ''Dünya Mirası ve Risk Altındaki Dünya Mirası Listeleri'ndeki Anıtların Durumu'' başlıklı gündemine alınan rapor, 6-11 Nisan 2006'da İstanbul'da yapılan incelemelere dayanıyor.

1985'ten bugüne..
İstanbul'un 2600 yıllık tarihsel yerleşim merkezi olan Suriçi, 1985'te Dünya Mirası Listesi'ne alındı. Ne var ki inşaat ve emlak rantından vazgeçmeyen anlayış yüzünden ancak 10 yıl sonra, 1995'te bütünüyle SİT ilan edilebildi. Tarihi dokudaki ''tahribatları durdurma''ya yetmeyen SİT kararından sonra; yasa gereği ''bir yıl içinde'' hazırlanması gereken ''Koruma Planı'' bile yine 10 yıllık bir gecikmeyle, 2005 sonlarında onay aşamasına getirilebildi.

Hemen her siyasal yönetim döneminde pek değişmeyen bu ''duyarsızlığı'' , 2000'lerin başlarında ''uyarma'' ihtiyacı duyan UNESCO, ''eğer acil koruma çalışmaları başlatılmazsa, İstanbul'un 'Risk Altındaki Dünya Mirası Listesi' ne alınacağı''nı bildirdi.

Afganistan'daki Buda heykellerini parçalayan ''Taliban''la aynı listede yer almamak için kolları sıvayan Türkiye'den de çalışmaları hızlandırması istendi.

Durum saptaması
İşte bu sürecin en önemli belgesini oluşturan, UNESCO ve ICOMOS'dan (Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi) görevli ''5 uzman''ın hazırladıkları ''durum saptaması'' raporunda, Surlar, Tekfur Sarayı ve Ayvansaray'da süren restorasyonlara, uluslararası standartlarda olmadıkları gerekçesiyle ''devam edilmemesi'' isteniyor.

Restorasyonlarda çalışacakların ''özel eğitim''den geçirildikten sonra uygulamada görev almaları gerektiği de vurgulanan raporda, tarihi miras için alınması gereken ''ivedi önlemler'' özetle şöyle:

- Durdurulması istenen restorasyonlara ait ''projeler''in bir yıl içinde ''uluslararası standartlara uygun'' hale getirilmesi;

- Restorasyon görevlileri için eğitim çalışmalarının 2006'da başlaması ve bu konuda bir ''rehber kitabın'' hazırlanması;

- Tarihi Yarımada Koruma Planı'ndaki ''1. Derece SİT sınırları''nın Dünya Mirası Alanı olan ''tüm Suriçi'ni kapsayacak şekilde'' düzeltilmesi;

- Bölgedeki ''tehditleri azaltacak'' , koruma ve denetim amaçlı özel yönetimin oluşmasını da içerecek bir ''ilerleme raporu''nun hazırlanması;

- Resmi ve sivil, ilgili kurumlar arasında, ''sadece görüşmelerle yetinilmemesi'' ; etkin bir ''işbirliği''nin sağlanacağı, katılımcı ve açık bir yönetimin gerçekleşmesi;

- Bütün bunlara ''zaman'' tanınması için de İstanbul'un Risk Altındaki Miras Listesi'ne alınması kararının ''2008'e kadar ertelenmesi'' ... (Bu öneri 11 Temmuz'da kabul edildi - Cumhuriyet / 12 Temmuz 2006)

Plana 'yerli' çekinceler
Raporda, özellikle sözü edilen Tarihi Yarımada Koruma Planlaması konusunda ''yerli uzmanlarımız''ın da kaygıları bulunuyordu. Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi'nin yanı sıra, İstanbul Kültür Mirasını İzleme Komitesi ve çok sayıda sivil toplum kuruluşunun itiraz ettikleri plan hakkında, ''yargı''ya da iletilen çekincelerden bazıları şunlar:

- Planda ''arkeolojik doku'' yeterince gözetilmiyor;

- Mevcut yapı kütleleri daha da ''büyütülüyor'' ;

- Uygunsuz binalara bile ''ilave yapılar'' öngörülüyor;

- ''Tarihsel kalıntılar''ın üstüne ''inşaat olanağı'' sağlanıyor;

- Bölgeyi ''otomobilden arındırma'' yetersiz;

- Tarihi doku ''yollarla parçalanıyor'' ...

UNESCO-ICOMOS uzmanları, bütün bu ''önemli uyarılar''a hâlâ yanıt verilmediği gibi, planların da düzeltilmediğine dikkat çekiyorlar. Ayrıca, yeni projeler hakkında da UNESCO'ya sürekli bilgi verilmesini anımsatıyorlar.

2010'u 'gurur'la karşılamak
Evet... İşte bu raporun ''gerekleri'' yerine getirilmezse, İstanbul'un, 2008'de Dünya Kültür Mirası listesinden ''çıkartılması'' belki de artık engellenemeyecek. Böyle bir durumda, 2010 yılındaki Avrupa Kültür Başkenti unvanını nasıl taşıyacağını düşünmek bile insanı ürpertiyor.

Aynı unvanı ''gurur''la taşıyabilmenin önkoşulu ise sadece yıl boyu sanat etkinlikleri, sergiler ve gösteriler planlamak değil; bu kenti ''tarihin kültür başkenti'' yapan uygarlıkların mimarlık mirasını güvenceye alacak ''karar ve uygulamaları yaşama geçirebilmek'' .